Wal en sloot profiteren van bevlogen boeren

Toekomstbestendig ondernemen en een goede boterham verdienen kan op veel manieren, zo bleek tijdens bezoeken aan melkveehouderij Hof-Ruitenberg in het Friese Oldeberkoop en Zachtfruit Schalkwijk in het Utrechtse Schalkwijk. Lees hieronder hoe zij dit aanpakken.

Veel meten helpt fruitteler Anco van Garderen aan schone sloten

Het is een gevarieerd gezelschap dat opduikt voor de open dag bij Zachtfruit Schalkwijk. Twee oudere mannen uit de buurt komen in korte broek op de fiets, maar er zijn ook mensen bij die zich vakmatig bezighouden met verduurzaming van de sector. Van Garderen krijgt alle aandacht als hij vertelt hoe zij zijn bedrijf runt. Naast hem, en tijdens de rondleiding in zijn kielzog, Jolanda Wijsmuller, gewasbeschermingsspecialist bij chemiemultinational Bayer Crop Science, waar Van Garderen mee samenwerkt.

Aan de rand van de sloot vertelt Wijsmuller dat de niet zo beste waterkwaliteit rond de percelen van de teler werd gemonitord door regelmatig monsters te nemen op diverse plekken in de sloten. Daarna werd gekeken hoe de drift van gewasbeschermingsmiddelen beter kon worden gedoseerd. Met resultaat.

Op grote papieren vellen toont ze in een soort analoge powerpointpresentatie hoe de sloten en percelen in een paar jaar tijd zijn opgeschoond. De gegevens komen uit de openbare online Bestrijdingsmiddelenatlas. 'Fruittelers gaan sowieso steeds bewuster om met gewasbescherming', vult Van Garderen aan. 'Dat is niet te vergelijken met hoe we een jaar of tien tot vijftien geleden rondreden.'

Maandelijks 1.600 euro

'Wat is de meetfrequentie?' vraagt iemand. 'Elke maand', antwoordt de teler. 'Ik zou vaker willen, maar één meting kost 400 euro. Ik heb vier meetpunten, dus dat is 1.600 euro per maand.' De groep houdt de adem in van schrik. Van Garderen haalt bijna onzichtbaar zijn schouders op. 'Het is wat het is. Gewasbeschermingsmiddelen kosten ook geld.'

Zachtfruit Schalkwijk is gespecialiseerd in rode bessen en bramen. Het bedrijf is in 1981 opgezet door de ouders van Van Garderen. De bessen worden bewaard in ULO-cellen, koelcellen met een laag zuurstofgehalte en met toevoeging van CO2. Hiermee wordt het bewaarseizoen verlengd van augustus tot in april. Op het bedrijf worden nieuwe rassen uitgeprobeerd en de zachtfruitteler experimenteert met nieuwe teeltmethoden en biologische bestrijding van plagen.

Een praktisch aangelegde bezoeker vraagt wat Van Garderen heeft geleerd van al die meetgegevens. 'Vooral het kiezen van de juiste spuitmomenten. We denken na over de plant-richting van de struiken en hebben windkerende hagen die meehelpen bij driftreductie. Mechanische onkruidbestrijding doen we ook, maar dat gaat niet van harte. Dit is zware kleigrond. Ik heb eens uitgerekend dat ik 100 kilometer rijd om overal te komen. Schoffelen gaat met 2 kilometer per uur. Je kunt zelf wel uitrekenen hoelang dat dan gaat duren. Ik heb daar de tijd niet voor.'

'Zelfs perceeltje hopeloos doet het goed met kruidenrijk grasland'

Vijftien collega-boeren zijn op de bijeenkomst in Oldeberkoop afgekomen. In de schuur van het gangbare melkveebedrijf van Hof en Ruitenberg is de sfeer goed. De laatste weetjes uit het gebied worden uitgewisseld, een toevallig aan komen fietsen gepensioneerde boer sluit spontaan bij het gezelschap aan.

De boeren luisteren aandachtig naar Hof, die vertelt waarom hij met kruidenrijk grasland begon. 'De GLB-inkomsten, onze locatie op het zand en interesse in waterkwaliteit hebben ons ertoe gebracht die stap te zetten.' Na een voorzichtige start hebben de melkveehouders nu meer dan 20 hectare staan met behalve raaigras ook verschillende klaversoorten, cichorei, rietzwenk en timothee.

Derogatiebemesting

De kruidenrijke percelen krijgen alleen derogatiebemesting en geen kunstmest. Hof, die de kruiden jaarrond in het rantsoen houdt, ziet dat het gras het goed doet. 'Dat verrast mij. In het voorjaar komt het wat later op gang, maar ik ben heel enthousiast. Zelfs op wat wij 'perceeltje hopeloos' noemen, gaat het goed. Dit terwijl dat perceel altijd te nat aan de randen en te droog in het midden was, waardoor mais, aardappelen en gras het er allemaal niet goed deden.'

Door de geneeskrachtige kruiden in het gras is de gezondheid van het vee met stappen vooruitgegaan. Hof: 'Ik heb amper meer uierontsteking.'

Pleidooi voor biodiversiteit

Adviseur Pim Clotscher van Zaadhandel Neutkens hoort het verhaal met tevredenheid aan. 'Ik ken niet veel gangbare bedrijven die kruidenrijk grasland zo goed oppakken', zegt hij. Clotscher houdt tijdens de Demodag Duurzame Landbouw een pleidooi voor diversiteit. 'We moeten weg uit de monocultuur.' Maar al te gek hoeft ook weer niet, stelt hij.

Voor het kruidenrijke maaigras bij Hof wordt een mengsel van vijftien soorten gebruikt waarvan 45 kilo per hectare wordt ingezaaid. Voor het gras dat wordt beweid, gelden dezelfde kilo's met een mengsel van zestien soorten.

Hoe diverser, hoe complexer

'Extreem divers is heus niet altijd de beste optie. Het is duur en niet altijd te handhaven. Hoe diverser, hoe complexer', zegt de adviseur. Diversiteit is maatwerk, stelt hij. 'Welke diersoort, hoe intensief is het gebruik, welke grondsoort, hoe ziet je bouwplan eruit, de bemesting, de beweidingsstrategie', somt hij op. Het zijn allemaal factoren die het succes van kruidenrijk grasland beïnvloeden.

Diversiteit slijt, stelt Clotscher. Een oplossing daarvoor is vruchtwisseling. Samenwerking tussen veehouders en akkerbouwers kan uitkomst bieden. Hof beaamt dat: 'We hebben afspraken gemaakt met een akkerbouwer voor uitruil van grond. Er ligt al een bouwplan.'