Aan mest kun je vooral samen verdienen

Achttien onderzoekers van WUR hebben vorig jaar in drie rapporten gekeken naar verschillende technieken om mest te bewerken en voedingsstoffen voor de agrarische sector te behouden en te gebruiken. Er is in het onderzoek ook gekeken welke van de strategieën een goede businesscase opleveren.

De resultaten geven de 850 melkveehouders in Noord-Holland een beeld van de mogelijkheden in hun omgeving. ‘Diverse technieken kunnen bijdragen aan het oplossen van het klimaat- en stikstofvraagstuk’, zegt gedeputeerde Jelle Beemsterboer. De BBB-politicus is verantwoordelijk voor de portefeuille Wonen, Landbouw en Visserij, Stikstofbanken en het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG).

‘Door innovaties als een monomestvergister of stikstofstripper toe te passen, hoeft er minder aardgas gebruikt te worden voor het maken van kunstmest en wordt duurzaam groen gas en elektriciteit opgewekt’, stelt Beemsterboer. ‘Ook dalen de ammoniak- en broeikasgasemissies uit mest met respectievelijk 24 en 79 procent.’

De onderzoeken dienen als basis voor het door de provincie te ontwikkelen mestbeleid. Dit traject loopt. De verdeling van de emissiebronnen binnen de landbouw wijkt in Noord-Holland wel iets af van het gemiddelde in Nederland. Er komen bijvoorbeeld weinig emissies uit de pluimvee- en varkenshouderij, omdat deze bedrijfssoorten nauwelijks voorkomen in de provincie.

Daarentegen zijn de emissies uit de melkveehouderij in Noord-Holland procentueel hoger (95 procent) dan het gemiddelde in Nederland (73 procent). De Noord-Hollandse melkveebedrijven zijn namelijk betrekkelijk extensief. Veel mest komt op eigen land terecht en niet in een mestkelder. Dat komt omdat relatief veel boeren biologisch zijn, maar ook omdat Cono Kaasmakers weidegang bevordert met een bonus op de melkprijs.

Agrarische uitstoot is fors

Als de provincie iets wil doen aan schadelijke uitstoot, kan het niet om de agrarische sector heen. Bijna 80 procent van de totale ammoniakemissie in Noord-Holland komt uit de landbouw. En daarvan komt bijna twee derde uit de rundveehouderij. Landelijk is dat iets meer dan 50 procent. Doel vanuit het Rijk is dat de agrarische sector in Noord-Holland in 2030 41 procent minder ammoniak uitstoot dan in 2018.

Daarnaast komt 57 procent van de Noord-Hollandse methaanemissies uit de landbouw. 79 procent daarvan is afkomstig uit de rundveehouderij. Landelijk is dat 73 procent.

Het omzetten van mest in commercieel interessante producten is een oplossing voor het overschot in de mestkelders. Volgens WUR zijn in Noord-Holland (centraal) composteren en monovergisting met stikstofstrippen financieel gezien de meest kansrijke manieren voor mestbewerking. Drijfmest wordt dan omgezet in groen gas en emissiearme bemestingsproducten en bodemverbeteraars.

Alternatief voor aardgas

Het is wel vervelend dat de gedroomde afnemers geografisch niet aansluiten, constateren de onderzoekers. Glastuinders zouden het groene gas uit de mestvergister goed kunnen gebruiken als alternatief voor aardgas. Maar in de buurt van de Noord-Hollandse kassen zijn weinig veehouders.

Zou je vergisters clusteren met meerdere boeren die aan dezelfde vergister leveren, dan is de businesscase beter. Je hebt wel minstens drieduizend koeien nodig per installatie. Hoe meer koeien, hoe groter de installatie, hoe beter de winstgevendheid.

Boeren die een vergister bij het bedrijf overdenken, moeten volgens de WUR-onderzoekers rekening houden met een jaarlijks exploitatieverlies van 12.000 tot 23.000 euro, afhankelijk van de installatie.

Een andere optie is het leveren van biogas aan energie-intensieve bedrijven in de regio. Cono Kaasmakers of FrieslandCampina zijn daarvoor bijvoorbeeld logische partners, denken de onderzoekers uit Wageningen. Maar ook hier is een probleem: ‘Helaas liggen maar enkele van de gevonden potentiële afzetmogelijkheden in de buurt van melkveebedrijven.’

Naast gebieden met een mestoverschot, zijn er ook gebieden met een tekort. Er is op dit moment over de hele linie een tekort aan voedingsstoffen in de agrarische sector in Noord-Holland.

Samenwerking tussen sectoren

Door gebieden met overschotten en tekorten beter te laten samenwerken, kan dierlijke mest zoveel mogelijk worden benut, blijkt uit het onderzoek van WUR. Hiervoor zijn verschillende soorten gebiedsgerichte samenwerkingsverbanden tussen rundveehouders en akkerbouwers onderzocht.

Ook Noord-Hollandse (glas)tuinders hebben voedingsstoffen nodig. Wat is logischer dan het teveel van de een te gebruiken voor het tekort van de ander? Volgens WUR kan de land- en tuinbouw in Noord-Holland bijna al het fosfaat en kali leveren voor de provinciale behoefte. Een derde van de benodigde hoeveelheid stikstof zit in de Noord-Hollandse mest. Dit biedt ook kansen voor nieuwe verdienmodellen, verwacht het provinciebestuur.

Tot zover de theorie. In de praktijk kan veel glastuinbouw bijvoorbeeld maar weinig met mest. Zij geven vaak vloeibare voedingsstoffen en willen daar absoluut geen vezels in hebben. Dat kan bewerking tot geschikte voeding weleens heel ingewikkeld en duur maken.

Mogelijkheid bij vollegrondstelers

‘Het kan wel’, zegt Dewi Hartkamp, programmamanager Stichting Innovatie Glastuinbouw Nederland (SIGN) bij Glastuinbouw Nederland, over de afzet van mest richting de glastuinbouwsector. ‘Vooral bij vollegrondstelers is het een mogelijkheid. Maar houd er wel rekening mee dat het overgrote deel van teelt in de kassen op substraat gebeurt. Die willen ook vaak zuivere stikstof, dat is geen mest.’

Volgens de programmamanager zal de mest in de meeste gevallen stevig bewerkt moeten worden als telers er goed mee uit de voeten willen kunnen. ‘GreenSwitch is een heel goede mogelijkheid, die al in de praktijk wordt toegepast’, licht Hartkamp toe. Ze waarschuwt wel: ‘Landelijk gezien is de glastuinbouwsector slechts een beperkte route voor mestafzet.'