Vergunning tien veehouders op de tocht, rechteloosheid dreigt

De milieuactiegroep wil dat provincie Noord-Brabant een nieuw besluit neemt over het verzoek van MOB om de natuurvergunningen van een tiental veehouderijen in te trekken. Zij stoten volgens MOB te veel stikstof uit op de nabijgelegen natuurgebieden Peel en Kampina.

De provincie weigerde eerder op het verzoek van MOB in te gaan. Afhankelijk van het oordeel van de rechter kan een nieuwe beoordeling betekenen dat de provincie moet besluiten de vergunningen in te trekken. 'Boeren staan met de rug tegen de muur', klinkt het uit agrarische kringen. Falend overheidsbeleid versterkt de onzekerheid en zorgt ervoor dat veehouders niets hebben om op terug te vallen.

Als veehouders hun destijds op legale wijze verkregen vergunning verliezen, betekent dat een nieuwe wending in de stikstofcrisis die in 2019 begon met het afschieten van het Programma Aanpak Stikstof (PAS). In december 2024 kwam daar een hoofdstuk bij toen de Raad van State de mogelijkheden voor intern salderen beperkte met terugwerkende kracht tot 1 januari 2020.

Die uitspraak had gevolgen voor duizenden ondernemers. Op 1 maart 2025 verliep vervolgens ook nog de termijn voor het programma van de overheid om PAS-melders te legaliseren. Dit betekent dat provincies vanaf 1 juli niet meer van handhaven kunnen afzien.

Daarnaast zit er weinig vaart in de door premier Dick Schoof ingestelde stikstofcommissie. Die komt niet zoals aangekondigd uiterlijk 1 april met een crisisplan, maar op zijn vroegst over enkele maanden. De Tweede Kamer debatteert er woensdag 2 april over, ook die wacht ongeduldig op beleid sinds landbouwminister Femke Wiersma vorig jaar een streep zette door het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG).

Einde bedrijfslocatie

Een van de tien Brabantse veehouders die wacht op de uitspraak half april is Frank Rooijakkers. Hij houdt op twee locaties pluimvee. Een daarvan bevindt zich in Helenaveen (gemeente Deurne), op 350 meter van de Deurnese Peel. Zijn natuurbeschermingswetvergunning komt in het geding als de rechter oordeelt in het nadeel van de provincie.

De provincie moet dan opnieuw beoordelen of het intrekkingsverzoek toegewezen of afgewezen wordt. Bij intrekking zijn de gevolgen groot. Rooijakkers: 'Dat betekent het einde van deze locatie van mijn bedrijf. En dan valt een heel groot deel van mijn inkomen weg.'

Rooijakkers heeft op eigen initiatief al met gemeente en provincie om tafel gezeten om te praten over de aanleg van een luchtwasser met warmtewisselaar die realtime de uitstoot meet. 'Als we daarin investeren, halveren we onze uitstoot. Maar het is een flinke investering. Als we die zelf moeten doen, halveert mijn inkomen ook.'

De pluimveehouder ziet twee opties: een subsidie (al is die nu niet beschikbaar) of uitbreiden in dieraantal om de te nemen milieumaatregelen te bekostigen. 'Meer dieren is altijd lastig. Ik vind het een rare discussie. Ik vind dat meer dieren de hoeveelheid ammoniak die je uitstoot helemaal niet hoeft te belemmeren.'

Minder uitstoot

Rooijakkers stoot met zijn bedrijf 3,5 mol aan stikstof uit op de Deurnese Peel. De afname aan uitstoot van aanmelders aan de stoppersregelingen Lbv en Lbv-plus in het gebied bedraagt 197 mol, mits ze allemaal meedoen. 'Ga je die 3,5 mol dan nog merken?', vraagt de agrariër zich af. 'Ik denk dat je eerst moet kijken wat er gebeurt met minder uitstoot. Niemand durft nu te zeggen of die 197 mol minder voldoende is om de natuur te verbeteren.'

De Brabander wacht de uitspraak van de rechter af. 'Voor ons als ondernemers heeft het een enorme impact als we onze vergunning verliezen, we liggen er 's nachts regelmatig wakker van. Ik hoop dat de rechter inziet dat het intrekken van onze vergunning maar weinig invloed heeft op de Peel.'

Mocht de provincie na de rechterlijke uitspraak besluiten om de vergunning van Rooijakkers en collega's in te trekken, berust de pluimveehouder daar niet in. Hij voorziet een lange procedure, al heeft hij daar allesbehalve zin in. 'Ik wil nog lang pluimveehouder zijn. Als ondernemer met mijn dieren bezig zijn en een mooi stukje voedsel produceren. Rechtszaken zijn doodzonde, en verloren tijd.'

Hij stelt dat MOB de natuur nog geen stap heeft geholpen met alle procedures die de organisatie voert. 'Ze roepen vooral veel weerstand op en zorgen voor twijfel bij ondernemers. Laat ze eens een tijdje stoppen met procederen. Ik denk dat boeren dan makkelijker beslissingen nemen om aanpassingen in hun bedrijf te doen die de ammoniakuitstoot verminderen.'

Willekeur

Advocaat Marieke Toonders staat drie veehouders bij (Rooijakkers hoort daar niet bij) die lijdend voorwerp zijn in de zaak. Zij noemt het 'willekeur' dat de veehouders nu indirect partij zijn in deze kwestie. 'Deze bedrijven worden nu door MOB aangekeken, maar er is meer bedrijvigheid in de omgeving, in andere sectoren. Waarom zou je de ene anders behandelen dan de andere?'

Volgens Toonders hangt de procedure als het zwaard van Damocles boven de veehouders. 'Het gaat om bedrijven die op duurzame wijze produceren. Zij vragen zich nu af of hun vergunning dadelijk wordt ingetrokken', stelt ze. Toch zal het zo'n vaart niet direct lopen, ook niet bij een uitspraak in het nadeel van de boeren en de provincie. De rechtbank kan de vergunningen immers niet intrekken, daartoe is de provincie het bevoegd gezag.

De uitspraak op 16 april kan wel een precedent scheppen, vertelt Hans Haarsma, strategisch adviseur Natuur en Stikstof bij LTO Nederland. 'Het ondermijnt allereerst het vertrouwen tussen boer en bank. Op basis van de vergunning heeft een ondernemer investeringsruimte waarmee het bedrijf kan groeien. En het gaat verder. Nu gaat het om boeren, maar dat kan morgen ook voor bedrijven in andere sectoren gelden.'

Overheid aan zet

Een ding is zeker: de onzekerheid in de agrarische sector is de laatste jaren alleen maar toegenomen. De rechtspraak over de rug van boeren gaat door, maar nieuw beleid waar zij op kunnen terugvallen blijft uit. Alle betrokkenen zijn het erover eens dat de overheid aan zet is om goed beleid te leveren. 'Zodat wordt voorkomen dat het falende overheidsbeleid consequenties heeft over de rug van boeren', zegt Toonders.

Want die zijn volgens de advocaat nu de dupe van beleid op rijksniveau én provinciaal niveau. 'Ze staan met de rug tegen de muur. In de rechtszaak hebben we ook aangedragen dat gekeken moet worden naar gerechtvaardigde inmenging van eigendom. Alle boeren in deze zaak hebben op basis van hun vergunning investeringen gedaan. De vergunningen kun je dus niet willekeurig intrekken. Politiek en bestuur moeten eigenlijk eerst aan zet zijn voordat de rechterlijke macht er iets van vindt.'

De rechtszekerheid van boeren staat al veel langer onder druk, zegt omgevingsjurist Paul Bodden. De uitspraak die er nu aan zit te komen, is de zoveelste uiting daarvan. 'Het is schrijnend om te zien dat we zes jaar na de PAS-uitspraak nog geen stap verder zijn', aldusBodden. 'Dit terwijl vriend en vijand het erover eens is dat die groep gelegaliseerd moeten worden.' Sinds de start van het legalisatieprogramma hebben minder dan tien PAS-melders een onherroepelijke vergunning gekregen.

Volgens Bodden lopen er talloze zaken van met name MOB waarin provincies worden opgeroepen handhavend op te treden tegen de illegale situatie waarin PAS-melders, buiten hun schuld om, verkeren. 'Dat is geen fijne situatie. Ik kan mij de zorgen van deze boeren goed voorstellen. En ondertussen is het wetsvoorstel van minister Wiersma voor legalisatie zeer kritisch ontvangen door de Raad van State, dus voorlopig is er ook geen zekerheid.'

Bodden stelt dat de rechtspraak niet debet is aan de situatie waarin veel boeren nu verkeren. 'Zolang er zicht is op legalisatie, kun je als rechtbank zeggen dat er niet gehandhaafd hoeft te worden. Maar als dat er niet is, kun je zo'n verzoek niet zomaar laten liggen. Het is niet voor niets dat rechtbank Midden-Nederland enige tijd terug het kabinet verzuchtend opriep om het stikstofdossier nu eindelijk eens op te lossen.'

Rechters hebben volgens de jurist weinig ruimte. Zonder juridisch houdbare oplossingen voor de PAS moet in principe worden gehandhaafd. 'Het zit echt bij de overheid, die de handschoen al sinds 29 mei 2019 niet heeft opgepakt. En het kabinet dat er nu zit, vat zeker niet de koe bij de hoorns.'

Nieuwe schoenen

Vrijwel alle juridische procedures die momenteel spelen op het gebied van stikstof en vergunningen, worden gevoerd door MOB en de Vereniging Leefmilieu, waarvan MOB-voorman Johan Vollenbroek een van de bestuurders is. Het zijn enkele tientallen zaken, een fractie van het totale aantal PAS-melders.

Volgens MOB-jurist Valentijn Wösten lag er met het NPLG en het daarvoor beschikbare geld een stikstofbeleid dat de problemen had kunnen oplossen. 'De onzekerheid is het gevolg van het doorstrepen van het stikstofbeleid van de afgelopen vijf jaar door BBB. Zo goed als nieuwe schoenen zijn door de partij weggegooid voordat nieuwe schoenen zijn gekocht. Dan moet je op blote voeten lopen', zegt Wösten.

Volgens hem kan voor PAS-melders alleen een oplossing worden gevonden als onderdeel van een integrale oplossing. Want zij zijn niet de enige, ook de positie van interne saldeerders en ondernemers die een zogeheten positieve weigering ontvingen (waarbij geen vergunning aangevraagd hoefde te worden) kunnen momenteel niet op beleid terugvallen.

Wösten: 'Maar dan moeten we wel een oplossing willen, constructief en oplossingsgericht. Het probleem is niet opgelost als MOB geen procedures meer voert. Zolang het probleem niet is opgelost, verandert niets aan de onzekerheid. MOB maakt enkel de problemen beter zichtbaar.'

Juiste procedures

MOB-voorman Johan Vollenbroek stelt dat het belangrijkste doel niet is om boerenbedrijven te sluiten, maar dat de juiste procedures gevolgd worden. Het zou in de zaak die nu bij rechtbank Oost-Brabant voorligt, betekenen dat de provincie het proces rond de vergunningverlening van deze bedrijven over moet doen.

MOB vecht om dezelfde reden de vergunning van een composteerder in Eersel aan. 'Sinds de uitspraak over intern salderen heeft dat bedrijf geen historische rechten meer. Het is een piekbelaster en daarmee is er een enorme stikstofreductie te behalen.'

Vollenbroek liet donderdag tijdens een gesprek met Kamerleden weten dat zijn organisatie een pauze inlast bij het indienen van handhavingsverzoeken voor PAS-melders. MOB wacht met indienen tot 1 juni. 'We wachten af of de ministeriële commissie Economie en Natuurherstel met een goed plan komt.'

Tegenover de Kamerleden vertelde de MOB-voorzitter dat er binnen de organisatie een interne discussie gaande is over doorgaan met de handhavingsverzoeken of dat de aandacht meer moet gaan naar de vergunningen van megastallen. 'Wij zijn er niet op uit om de PAS-melders te pesten, maar we willen wel dat de stikstofuitstoot naar beneden gaat.'