Betere bodem vormt de basis voor klimaatadaptatie

'We kunnen in Nederland prachtige akkerbouwgewassen telen, maar moeten er wel voor zorgen dat dit zo blijft. Daarvoor is nodig dat we het thema 'hoe om te gaan met klimaatverandering' op de agenda houden.' Deze boodschap formuleerde praktijkonderzoeker Pieter de Wolf van Wageningen University & Research vorige week in een webinar van de Nationale Proeftuin Precisie Landbouw (NPPL) over het zeker stellen van de oogst in een veranderend klimaat.

Wijnand Sukkel, eveneens onderzoeker bij Wageningen University & Research, en de akkerbouwers Ger Evenhuis en David de Wit vertelden over de impact van klimaatverandering en de mogelijke maatregelen. Namens de afnemers ging directeur Andries Middag van de Vereniging voor de aardappelverwerkende industrie (Vavi) in op het belang van oogstzekerheid.

Meer neerslag in winter

Klimaatverandering uit zich in Nederland in meer neerslag in de winter en meer droogte en hitte in de zomer. Voor akkerbouwers resulteert dat in bodemdaling, verzilting en meer druk van ziekten en plagen, maar ook in sterk wisselende groeiomstandigheden.

'In combinatie met klimaatverandering zien we dat bodemverdichting de grootste schade geeft. Van de landbouwgrond is 45 procent gevoelig voor storende lagen in de ondergrond', geeft Sukkel aan. Volgens de onderzoeker veroorzaakt dat meer afspoeling van percelen, meer verslemping, minder opdracht van vocht bij droogte en daling van de grondwaterspiegel.

Beter bodembeheer en watermanagement, maar ook lichtere mechanisatie en vervroeging van teelten dragen bij aan het beperken van de gevolgen van structuurbederf door klimaatverandering, stelt Sukkel. Het belangrijkste advies is volgens hem dat akkerbouwers zuinig moeten zijn op hun bodem. Voor de waterhuishouding noemt hij het wenselijk dat in de winter meer water wordt vastgehouden om de grondwaterstand op peil te houden.

Cultuurtechnische maatregelen

Cultuurtechnische maatregelen als het verbreden van sloten en de aanleg van stuwen om het waterpeil te sturen zorgen voor meer waterbuffering. Sukkel waarschuwt ervoor dat ten aanzien van de waterhuishouding en het bodembeheer veel laaghangend fruit inmiddels is geplukt.

Voor verdere verbeteringen zijn vaak grotere investeringen nodig. Als voorbeelden noemt hij de aanleg van ondergrondse wateropslag of het werken met vaste rijpaden met aangepaste mechanisatie, zoals gebeurt op de Boerderij van de Toekomst.

Evenhuis heeft een akkerbouwbedrijf in het Drentse Schoonoord en is bestuurlijk betrokken bij coöperatie Cosun. Hij vertelt dat in zijn bedrijfsvoering de bodem centraal staat. 'Wij proberen de bodem weerbaarder te maken door percelen zolang mogelijk groen te houden. Bij het onderwerken van de groenbemesters zorgen we ervoor dat het organische materiaal bovenin de bouwvoor blijft. Met veehouders met wie wij grond ruilen, maken we afspraken over bodemverbetering.'

Maatregelen om te werken aan klimaatadaptatie ziet De Wit als een geleidelijk proces. Hij heeft samen met zijn vader een akkerbouwbedrijf in het West-Brabantse Lepelstraat en is daarnaast ook onderzoeker bij Wageningen University & Research. Sommige negatieve effecten van klimaatverandering, zoals zijn collega Sukkel schetst, herkent de akkerbouwer wel.

Drempels tussen ruggen

'Wij hebben ook structuurproblemen. Om die te beperken, proberen we op het land het transport van geoogst product met kippers te vermijden. Verder hebben we drempels aangelegd tussen de aardappelruggen om te voorkomen dat regenwater na een zware bui snel wegspoelt. Nu houden we het water langer vast. Wij vinden dat een vitale bodem een bui van 60 millimeter moet kunnen verwerken', zegt De Wit.

Voor de overstap op robuustere rassen en rassen met een korter groeiseizoen kijkt de sector veelal naar hun afnemers. Middag erkent dat de fritesfabrikanten hierin een belangrijke rol hebben. 'Die verantwoording is er en onze leden oriënteren zich op rassen die sterker zijn in de teelt en een lagere stikstofbehoefte hebben.'

Overigens vindt Middag niet dat klimaatverandering per definitie betekent dat groeiseizoenen korter zijn. Hij ziet meerdere scenario's en vooral grote verschillen tussen jaren en grondsoorten. 'We moeten ons niet laten beperken door kalendermaatregelen. Het belangrijkste is dat we zuinig zijn op de grond, op onze telers en op de infrastructuur. We zitten in een fantastisch teeltgebied en dat moeten we zo goed mogelijk tot waarde brengen.'

De Wolf besluit dat voorgaande seizoenen toonden wat de gevolgen kunnen zijn van klimaatverandering. 'We mogen ons afvragen of we genoeg doen om weerstand te bieden tegen klimaatextremen. Aanleg van bijvoorbeeld vaste rijpaden lijkt nu nog een stap te ver vanwege de hoge investeringen. Maar wellicht zijn de meeropbrengsten voldoende om dat te compenseren.'