De bodem als belangrijk fundament tegen gevolgen klimaatverandering

Het webinar van Rabobank en Nieuwe Oogst maandagavond richtte zich op de impact van klimaatverandering op de akkerbouw in Nederland. Aan tafel werden praktische maatregelen om te anticiperen op de toenemende weersextremen besproken. Het wordt droger, warmer en natter, blijkt ook uit recente cijfers die het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) presenteerde. Daar kunnen gewastelers nu al op anticiperen.

Tafelgast Michael Schippers uit het Zeeuwse Kamperland benadrukt dat klimaatverandering zijn bedrijfsvoering als akkerbouwer enorm beïnvloedt. 'Droogte en verzilting hakken erin. Zo ben ik drie jaar geleden gestopt met de zaaiuienteelt. Dat kan hier op Noord-Beveland gewoon niet meer. Het zoute water komt steeds meer omhoog. Zoetwater is niet meer genoeg aanwezig.'

Dit jaar realiseerde Schippers op zijn bedrijf een bassin van 1 hectare met de mogelijkheid om 33.000 kuub water op te slaan. Hij vult het bassin met regen, hemelwater vanaf drie schuurdaken en met overtollig water vanaf een camping en een bedrijventerrein in de buurt. De akkerbouwer wil het bassinwater in containers aan de randen van percelen pompen en vervolgens met haspels op het land brengen. Daarnaast bekijkt hij de mogelijkheden van druppelirrigatie.

Niet-kerende grondbewerking

Verder past Schippers al bijna veertien jaar niet-kerende grondbewerking (NKG) toe op zijn 350 hectare grote akkerbouwbedrijf. Daardoor kunnen vocht en voedingsstoffen beter worden vastgehouden en krijgen wortels meer toegang tot water dieper in de grond. 'Je moet er wel mee leren omgaan', geeft de teler toe. 'Je ziet pas na een paar jaar het effect. Dat maakt bepaalde keuzes lastig.'

Ook akkerbouwer Roland Velema uit het Overijsselse De Krim zat aan tafel. Hij zet zoveel mogelijk (winterharde) groenbemesters in om de bodemkwaliteit en waterhuishouding te verbeteren. Doel is om de percelen zoveel mogelijk jaarrond groen te houden. 'Fotosynthese gaat in de winter een stuk langzamer, maar het zorgt altijd voor een verbetering van je bodem', ervaart Velema.

De teler merkt dat diversiteit in een groenbemester cruciaal is. 'Meestal kies ik voor een mengsel van een derde grasachtigen, een derde vlinderbloemigen en een derde overige kruiden. Hoe meer diversiteit in de groenbemester, hoe beter voor het bodemleven en de nalevering van nutriënten.'

Helft rustgewassen

'Van onze vijftien gewassen is de helft een rustgewas', zegt tafelgast Wim Stegeman. Hij heeft een biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf van 50 hectare in het Flevolandse Lelystad. 'Die rustgewassen wortelen diep. Dat zorgt voor een betere structuur, waardoor je vervolgens minder last heb van droogte. Ook kun je overtollig water sneller en beter afvoeren.'

Door al vijftien jaar te werken met NKG, is het organischestofgehalte op zijn percelen verhoogd en is ook de bodem beter bewerkbaar. Stegeman: 'Door NKG en doordat we geen herbiciden mogen toepassen, hebben we wel wat problemen met onkruiden. Daar proberen we oplossingen voor te vinden.' Ook bodeminsecten zijn lastig. Dat was een van de redenen om te beginnen met een proef met twaalf verschillende groenbemesters. 'We zijn sinds kort een demobedrijf. Onze ervaringen en kennis delen we graag met anderen', zegt de biologisch-dynamische akkerbouwer.

'2023 illustratief jaar voor klimaatverandering'

In het webinar vertelt Werenfried Spit, vakgroepmanager R&D weer- en klimaatmodellen bij het KNMI, dat 2023 een 'illustratief jaar' was voor de klimaatverandering. Vorig jaar viel er in totaal 1.152 millimeter regen, terwijl 851 millimeter normaal is in Nederland. 'Tegelijkertijd was de verdamping in het voorjaar hoog. Het voorjaar van 2023 hoort net niet in de top 5 droogste voorjaren', meldt hij.

Volgens Spit worden in Nederland door de klimaatverandering de voorjaren en zomers droger en de najaren en winters natter. 'Daarnaast neemt de verzilting toe door de stijging van de zeespiegel. Deze stijgt nu met 3 millimeter per jaar. Dat is sneller dan eerder was berekend. Het klimaat verandert altijd, maar de huidige klimaatverandering is extremer', bevestigt de vakgroepmanager.

Wanneer je als akkerbouwer maatregelen neemt op het gebied van klimaat, kun je bij Rabobank in aanmerking komen voor rentekorting of een aangepaste aflossingsperiode. 'We zien de bedrijfs- en oogstrisico's in de akkerbouw en vollegrondsgroenteteelt toenemen', zegt Rabobank-directeur Food & Agri Alex Datema in het webinar. 'We willen meedenken met ondernemers over hoe ze daarmee kunnen omgaan en willen graag samen stappen zetten.'

Vooral de weersextremen geven grote oogstrisico's, constateert Datema. 'We gaan ons niet bemoeien met het bouwplan van akkerbouwers, maar we willen hen wel graag ondersteunen en faciliteren bij het inrichten van een robuuster landbouwsysteem.'

BMA en OBI

Schippers, Velema en Stegeman doen ervaring op met de BiodiversiteitsMonitor Akkerbouw (BMA) en de Open Bodem Index (OBI). Deze hulpmiddelen geven hun onder meer inzicht in de bodemgezondheid en mate van biodiversiteit. De tools helpen bij risicomanagement en een duurzame bedrijfsvoering.

Daarbij stimuleert BMA financieel verantwoord bodemgebruik, wat voordelen kan opleveren bij de financiering via Rabobank. De akkerbouwers hopen dat aan de BMA mogelijk in de toekomst een financiële beloning kan worden gekoppeld.

Sectormanager akkerbouw Gea Bakker van Rabobank meldt in het webinar dat BMA nog in de pilotfase zit en OBI in principe al praktijkrijp is. 'Het zijn uniforme tools die we zo breed mogelijk in de keten willen en moeten inzetten. Iedereen kan dan uitgaan van dezelfde data en het is een objectieve manier om te kijken naar verduurzaming en eventueel beloning', legt ze uit.

'We hebben een paar jaar geleden een partnership afgesloten met McCain. Onlangs ook met Aviko. Deze partijen in de aardappelketen willen ook met BMA en OBI gaan werken. BMA is ook door BO Akkerbouw al omarmd.'

Nog een paar jaar nodig

De tafelgasten benadrukken dat er nog wel een paar jaar nodig is om de tools een plek te geven in de akkerbouw. Schippers: 'Het staat nog in de kinderschoenen. Ik draai nu zowel met de BMA als de OBI mee in een pilot. Uiteindelijk moet het een geharmoniseerd systeem zijn.' Stegeman voegt toe: 'En op basis van de tools belonen, dat is ook van belang.'

Datema zegt over BMA dat de invulling van deze tool in de akkerbouw een stuk complexer is dan in de melkveehouderij. 'Houd er maar rekening mee dat het nog drie tot vier jaar duurt voordat het praktijkrijp is', benadrukt de directeur Food & Agri bij Rabobank. 'Maar dat wil niet zeggen dat je er nu nog niets mee kunt. Het gaat erom dat ondernemers de waarde ervan inzien voor hun eigen bedrijfsontwikkeling.'