EU verliest markt voor varkensvlees op kostprijs

Voerkosten hebben de kostprijs voor varkens de afgelopen twee jaar flink laten stijgen. Daar komen hogere kosten voor dierenwelzijn, klimaateisen en arbeidsloon nog bovenop. Daardoor wordt de afstand van de Europese varkensvleessector tot de wereldmarkt nog groter. Die wereldmarkt blijft nodig om ook de onderdelen te kunnen verkopen waar in de Europese Unie (EU) geen of onvoldoende interesse voor is.

Voor varkenshouders was 2023 een goed jaar. Ook dit jaar zijn de prijzen relatief hoog. Slachterijen kunnen de hoge prijzen onvoldoende doorberekenen in hun vleesverkoop. Met name de exportslachterijen die een belangrijk deel van hun vlees moeten verkopen op de wereldmarkt ondervinden hiervan de gevolgen.

Hevige concurrentie

Binnen de EU zien slachterijen kans om hun prijzen te verhogen, maar de afzet daarbuiten heeft te maken met hevige concurrentie uit de Verenigde Staten (VS) en Brazilië. De VS is hard op weg om de EU dit jaar van de troon te stoten als grootste exporteur van varkensvlees.

De varkensvleesexport vanuit de EU zakt met 4 procent naar 3 miljoen ton karkasgewicht, terwijl de export vanuit de VS met bijna 5 procent groeit naar 3,2 miljoen ton. In Brazilië is eenzelfde groei zichtbaar. Beide grootmachten drukken daarmee de Europese Unie verder omlaag. Het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) verwacht dat de export vanuit de EU in 2025 nog eens met 1,7 procent afneemt.

Drastisch ingrijpen

Vion en Danish Crown zijn de bekendste voorbeelden van slachterijen die het zwaar te verduren kregen in de concurrentieslag op de wereldmarkt. Zij moesten dit jaar beide stevig ingrijpen omdat zij in de rode cijfers kwamen. De vleesconcerns werden gedwongen om onderdelen te verkopen of te sluiten. Daarnaast is het mes gezet in het aantal arbeidsplaatsen om zo op de kosten te besparen.

Het grote probleem voor Danish Crown noemt varkenseconoom Robert Hoste van Wageningen Economic Research het hoge uurloon van slachterijmedewerkers. Dat kan oplopen naar 35 euro per uur. Hoste: 'In Nederland ligt dat onder de 30 euro per uur.'

Niet voor niets verkoopt Danish Crown vooral niet-ontbeende deelstukken. Het hoge uurloon verklaart ook waarom in Denemarken veel automatisering voor slachterijen wordt ontwikkeld.

Flinterdunne marges

Het probleem van slachterijen is dat de marges flinterdun zijn. Om die reden verwacht Hoste een consolidatie in de Europese slachtwereld. Met name in Oost-Europa is sprake van een overcapaciteit. Verschillende Europese slachterijen hebben daar al vestigingen.

Overnames van Europese slachterijen door China sluit hij ook niet uit. 'Enerzijds om hun voedselvoorziening veilig te stellen, maar de Chinezen investeren vooral in de hele wereld om kennis op te halen.'

Duurzame ketens

Vion hoopt het tij te keren met duurzame ketens. Afnemers binnen de EU vragen steeds meer om producten die voldoen aan bepaalde duurzaamheidseisen, omdat dit wordt opgelegd door de EU.

Zo worden er steeds meer eisen gesteld aan de CO2-voetafdruk. Om daaraan te voldoen, moeten producenten en hun verwerkers meer kosten maken. Daarmee prijzen zij zich in de internationale concurrentieslag steeds verder uit de markt.

Uitkoopregelingen

Daarnaast drukken in Nederland klimaateisen zwaar op de sector. Strenge regelgeving doet bijna 540 varkenshouders (stand per 30 oktober) besluiten om zich aan te melden voor de uitkoopregelingen Lbv en Lbv-plus. De verwachting is dat 65 procent van hen daadwerkelijk meedoet aan de regelingen. Daardoor neemt het aantal varkens in Nederland veel sterker af dan elders in de EU.

In 2023 daalde het aantal varkens in ons land al flink. Volgend jaar komen er volgens Vion nog eens 10 tot 15 procent minder varkens op de markt. Dat bevestigen ook Rabobank en varkenseconoom Robert Hoste van Wageningen Economic Research. In de slachterijen zullen zo nog meer vleeshaken leeg blijven. Vion verwacht niet dat dit leidt tot sluiting van een van de fabrieken. Voorlopig rekent het vleesconcern in het Brabantse Boxtel erop dat alle slachterijen in Nederland wat minder gaan slachten.

Door de hoge varkensprijzen in 2023 en 2024 kan de Nederlandse varkenshouderij wel een stootje hebben, signaleert sectormanager varkens- en pluimveehouderij René Veldman van Rabobank. 'Voerwinsten in de Nederlandse varkenshouderij zijn in 2023 en 2024 historisch hoog. Dit heeft ertoe geleid dat de primaire varkenssector financieel sterker is geworden en dat bedrijven weerbaarder zijn voor toekomstige financiële tegenvallers.'

Minder positief noemt Veldman de kostprijs die op veel bedrijven substantieel is gestegen en waarschijnlijk nog verder toeneemt. 'Stijgende mestprijzen en arbeidskosten zijn een trend die veel bedrijven voelen. Ook huisvestingskosten nemen toe door renovatie en nieuwbouw en om te voldoen aan toekomstige regelgeving om emissies te beperken en dierenwelzijn te verhogen. Een opbrengst van 2,00 euro per kilo geslacht gewicht lijkt niet verkeerd, maar de gemiddelde kostprijs in de EU gaat al aardig die kant op.'

Gefrustreerde varkenshouders

Varkenshouders raken gefrustreerd dat zij het geld dat zij verdienen, niet kunnen investeren, merkt voorzitter Linda Verriet van de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV). Het wordt volgens haar hoog tijd dat er ruimte komt in de vergunningverlening. 'Het is onhoudbaar om dit met het grote aantal stoppende bedrijven zo op slot te laten zitten.'

Investeringen zijn nodig voor verbeteringen in de structuur van de varkenssector, het klimaat en dierenwelzijn. Verriet: 'Er is meer nodig dan een oude aangepaste stal om bijvoorbeeld varkens met intacte staarten te houden. De sector toont ambitie, maar moet wel worden gefaciliteerd.'

Te duur voor wereldmarkt

'We zijn te duur voor de wereldmarkt', merkt Hoste op. Dat gaat op enig moment ook voor Spanje gelden, zegt hij. Dat land is nu nog Europa's grootste exporteur van varkensvlees, maar heeft, net als snelle groeiers als Rusland en China, last van groeistuipen. Ondanks alle afspraken en protocollen, lukt het integraties in deze landen onvoldoende om de biosecurity te borgen.

Zo heeft Spanje de Rosalia-variant van PRRS nog steeds niet onder controle. Daardoor konden dit jaar 2,3 miljoen Nederlandse biggen hun weg vinden naar het Iberisch schiereiland. Dat heeft een slachtcapaciteit van 70 miljoen dieren, maar slacht er nu maar 50 miljoen en heeft de Nederlandse biggen hard nodig, zolang Rosalia niet onder controle is. Voor Nederland hangt de herziening van de Europese transportverordening als zwaard van Damocles boven de biggenexport.

Transportduur beperken

Wordt de transportduur beperkt, dan moeten biggen onderweg worden uitgeladen. De kostprijs stijgt daardoor snel met 2 tot 2,5 euro. Een streep door de export naar Spanje betekent een groter biggenoverschot op de Nederlandse markt. Los daarvan verwacht de POV dat door de Lbv- en Lbv-plusregeling de onbalans tussen het aantal biggen en vleesvarkensplaatsen groter wordt.

Polen telt in 2024 ten opzichte van vijf jaar geleden 15,3 procent minder varkens. Naar verluidt wordt er wel volop gebouwd. Ten opzichte van dezelfde maanden in 2023 telt Polen in 2024 15,6 procent meer zeugen. Die ontwikkeling wordt overschaduwd door Afrikaanse varkenspest, dat dit jaar in nieuwe regio's de kop opstak. Net als in veel andere landen in Europa kampt ook Polen met een nijpend tekort aan werknemers in de stal.

De Europese Commissie maakte eerder dit jaar bekend dat ze vooralsnog uitgaat van een lichte daling in de varkensvleesproductie in de EU. Afnemende aantallen varkens worden daarbij iets gecompenseerd door toenemende karkasgewichten. Al met al mikt de Europese Commissie op een daling van de varkensvleesproductie met gemiddeld 0,9 procent per jaar tot en met 2035.

Onder invloed van milieueisen en maatschappelijke veranderingen neemt de consumptie van varkensvlees in de EU ook af. Een toenemend aantal Europeanen eet minder vlees. De varkensvleesconsumptie daalt in de EU met 0,7 procent per jaar naar 29,7 kilo in 2035, schat de Europese Commissie.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) en wereldvoedselorganisatie FAO verwachten dat ook elders in de wereld sprake is van een afnemende consumptie van varkensvlees. Wereldwijd wordt rekening gehouden met een daling van 2,5 procent naar 10,6 kilo per persoon. Door bevolkingsgroei neemt de totale consumptie van varkensvlees volgens deze raming nog wel met 6 procent toe tot 131 miljoen ton in 2033.

Langzaam komt dal dichterbij

Na twee jaren met goede opbrengsten glijdt de sector langzaam het dal van de varkenscyclus in. In Europa stabiliseert de zeugenstapel. De verwachting is dat een overaanbod biggen gaat drukken op de biggenprijs en de vleesvarkensprijs. De neerwaartse spiraal wordt versterkt door een achterblijvende export, want in prijs kan de EU niet meekomen met landen als de Verenigde Staten, Canada en Brazilië.

Verriet beaamt de situatie, maar zij ziet geen redenen waarom het dal diep zou zijn. Nederlands varkensvlees beantwoordt bijvoorbeeld aan de hoogste normen wat export naar Duitsland mogelijk maakt. 'Andere landen kunnen dat niet', zegt de POV-voorzitter. Van belang daarbij zijn een gelijk speelveld in Europa en het feit dat daarop wordt gehandhaafd, benadrukt zij. Wat Verriet nu de meeste zorgen baart, is Afrikaanse varkenspest. Want dat speelt binnen de Europese markt nu al een grote rol.