WUR-onderzoeker: 'Siësta voor het zomerse grasland'

In de afgelopen decennia heeft Philipsen de veranderingen op het land met eigen ogen kunnen aanschouwen. Om bij de start van het seizoen te beginnen: de winters zijn een stuk milder. Daarmee is de kans op schade van de grasmat door afwisselende periodes van vorst en dooi ook kleiner.

In het voorjaar kan het werk op het land zeker één tot wel drie weken eerder beginnen in vergelijking tot pakweg tien tot vijftien jaar geleden. Ook kunnen melkveehouders de koeiendans vervroegen, al moet in beide gevallen de draagkracht van het grasland voldoende zijn om structuurschade te voorkomen. ‘Op 15 februari drijfmest uitrijden kan voordelig uitpakken, zeker als het in maart te nat is om het land op te gaan’, zegt Leo Tjoonk, teamleider ruwvoer bij Agrifirm. ‘Melkveehouders die op tijd beginnen, kunnen wel zes snedes oogsten.’

De zomer zorgt voor nieuwe uitdagingen met een steeds grotere kans op verdroging. ‘De meeste problemen zien we in het zuiden en oosten op hooggelegen zandgronden’, verhaalt Philipsen. ‘Daar is ook veel minder wind dan in het westen en noorden. Die wind zorgt doorgaans voor verkoeling.’

Het najaar biedt juist nieuwe kansen met gras dat tot in december geoogst kan worden. Al moet inkuilen van de laatste snede alleen als laatste redmiddel ingezet worden, vindt de WUR-onderzoeker. ‘Je wil het beweiden, vers voeren of zo droog mogelijk inkuilen. Dit omdat het gehalte darmverteerbaar eiwit sterk terugloopt, terwijl koeien het vers prima kunnen verteren.’

Tjoonk checkt een overzicht van de bodemtemperaturen, die hij elke maandagmorgen verdeeld over Nederland updatet. In 2017 is de temperatuur eind september 10 centimeter onder de grond zo’n 14 graden. Op dezelfde dag in 2023 lag de temperatuur 5 graden hoger. ‘Dit is extreem, maar over de gehele linie gaat de bodemtemperatuur omhoog. Bij een temperatuur boven de 20 graden en zonder vocht groeit het gras niet meer. Dan is het belangrijk om in het voorjaar al twee goede snedes te oogsten’, zegt Tjoonk.

Vocht is beperkende factor

Philipsen pleit zelfs voor een siësta voor het zomerse grasland. ‘Maak meer gebruik van het voorjaar en het najaar. Als het gras, zeker in het oosten en zuiden, amper groeit in de zomer kun je het ook helemaal met rust laten. Houd daar ook rekening mee door matig te bemesten. We hebben in het veld veel discussie of nutriënten of vocht nu de beperkende factor is, maar ik denk vooral het laatste.’

Door percelen met onkruid of een matige grasmat te eggen en door te zaaien, blijft het perceel langer goed en is graslandvernieuwing minder snel noodzakelijk, redeneert Tjoonk. ‘Met iedere 10 graden extra bodemtemperatuur verdubbelt de mineralisatie in de bodem. Dus je hoeft minder stikstof op te brengen. Als je de koeien langer kunt weiden, wil je structuurschade voorkomen en dat kan door verschillende looppaden te maken.’

Ook zaadbedrijven spelen in op de weersveranderingen. Ze pleiten voor mengsels van grassoorten, diepwortelende kruiden en klavers en het eiwitrijke luzerne. ‘We zien zeker tijdens hittegolven meer schade door verdroging en verbranding van gras’, verwoordt Tom Niehof, productmanager bij Barenbrug.

Niehof: ‘Door de extremen mislukken vaker teelten, maar het groeiseizoen wordt langer. Daar spelen we op in door niet alleen te kijken naar verteerbaarheid en draagkracht, maar ook naar de groeicurve door het jaar heen. Volop kansen zie ik bijvoorbeeld in grasklaver. Dit vanwege de goede opbrengst met weinig input, de goede verteerbaarheid en het feit dat koeien het smakelijk vinden.’

Eiwit van eigen land groeit

Hard wetenschappelijk bewijs ontbreekt, maar Philipsen denkt dat het aandeel eiwit van eigen land als gevolg van de huidige opwarming 5 tot 10 procent kan groeien. De onderzoeker plaatst wel een kanttekening, zeker voor het droge zuiden. ‘We weten uit onderzoek dat er meer groeizame dagen komen en dus meer fotosynthese plaatsvindt.’

Meestal is het eiwitgehalte van het najaarsgras wel hoger, maar dat kan een melkveehouder compenseren met snijmais of door het in te kuilen en te mengen met voorjaarsgras, zegt Tjoonk.

De teamleider bij Agrifirm pleit voor een uitbreiding van het areaal blijvend grasland, eventueel aangevuld met klavers of een kruidenrijke akkerrand voor meer biodiversiteit. ‘Dat levert met een goede koolstofopslag in de bodem ook meteen een bijdrage aan het terugdringen van de opwarming van de aarde.’