'Vertrouwen van de maatschappij en de consument is de basis om verandering in te zetten'

Wiepk Voskamp is al tien jaar lector Duurzame Melkveehouderij bij Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Sinds dit voorjaar is ze aan dezelfde hogeschool ook lector Dier & Omgeving. Het nieuwe lectoraat werkt aan een herdefinitie van de manier waarop mens, dier en natuur samenleven.

'Dat vraagt om ruimte voor diversiteit in de manier van boeren. Klein en groot. Intensief en extensief. En alles daartussenin. Tijdens mijn studie in Wageningen in de jaren tachtig was één type koe ideaal en werkten we toe naar standaard grasland. Ik geef daar niet op af, maar het was een verenging van het systeem. De boer van de toekomst speelt meer in op de omgeving. Wat doe je waar? Niet alles kan overal. Denk bijvoorbeeld alleen al aan de verschillen in bodemtypen. De maatschappij vraagt ook om die diversiteit. Veel jonge boeren zien dit ook. Zij willen op die manier hun steentje bijdragen en verantwoordelijkheid nemen.'

Dat klinkt eenvoudig. Wat houdt de sector tegen?

'Die verandering vraagt om ruimte die er nu vaak niet is. Regelgeving zorgt voor structuren die beknellend werken. Er is ruimte nodig om kansrijke ontwikkelingen in de praktijk in te zetten. Zo krijg je innovatie op maat. Hier moet je vertrouwen geven. Vertrouwen van de maatschappij en de consument is de basis om verandering in te zetten.'

Is dat vertrouwen niet juist een groot probleem?

'Daar maak ik mij wel zorgen over. Het vertrouwen is deels weg, de samenleving polariseert, ook richting landbouw. Een mening hebben is makkelijk, een mening vormen is veel moeilijker. Niet het debat, maar de dialoog moet voorop staan. Polarisatie betekent dat we niet samen in staat zijn tot nieuwe richtingen te komen. We zetten elkaar schaakmat. Het is ook een ingewikkeld schaakbord met internationaal deels andere regels dan nationaal. En een oplossing voor het ene probleem heeft vaak weer een keerzijde voor een ander probleem.

'Geleidelijkheid is een voorwaarde voor verandering en dat vraagt juist vertrouwen op langere termijn. Het is ook niet zo dat het vertrouwen helemaal weg is. Hoe dichterbij, hoe meer vertrouwen. De consument gunt de zelfzuivelende melkveehouder om de hoek alle goeds. Je ziet het bijvoorbeeld ook bij het Collectief Noardlike Fryske Wâlden dat met een gebiedsofferte komt. Het hele gebied, dus overheid, landschapsbeheerders, particulieren, boeren en natuur, bieden samen aan hoe ze de toekomst van hun gebied zien. Inclusief het bijbehorende prijskaartje.

'Deze manier van samenwerken lukt nooit zonder vertrouwen in elkaar. Ik zie dat boeren op deze manier verder willen, ook al is het Nationaal Plan Landelijk Gebied afgeschoten. De gebiedsofferte is echt een doorbraak richting de overheid. Als de boeren A zeggen, moet de overheid B zeggen.'

Dan moet de boer ook vertrouwen in die overheid hebben?

'Dat vertrouwen is te herstellen bij continuïteit in beleid. En er moet verdienvermogen zijn. Ik heb een hekel aan het begrip verdienmodel, dat klinkt alsof het een kunstje is. Verdienvermogen betekent een robuust systeem waarmee je je ook een keer een scheur in de broek kunt permitteren. Klappen opvangen kan door te kiezen voor omvang, voor een gemengd bedrijf, voor grondgebondenheid of voor een korte keten. Er zijn veel mogelijkheden. Specialisatie was decennialang ons verdienmodel, maar dat is nu een kwetsbaar model.'

Dat verdienvermogen is al lang een discussiepunt. Wat kan voor de doorbraak zorgen?

'De maatschappij vraagt veel. Natuurinclusiviteit, dierenwelzijn, minder uitstoot, leefbaarheid omgeving. We roepen het allemaal, maar betalen doen we niet. Agrarisch natuurbeheer bestaat vaak uit onkostenvergoedingen, die de onkosten niet eens altijd dekken, laat staan dat boeren eraan kunnen verdienen. Het is ook de tegenstelling tussen burger en consument. Zolang ik niet hoeft te betalen, blijf ik roepen. Waarom kiezen we niet voor een systeem waarbij de consument een heffing betaalt voor de werkelijke kosten?'

Omdat er altijd een achterdeur is voor import van goedkopere, slechter geproduceerde producten?

'We kunnen dit inderdaad niet alleen in Nederland. Dit moet Europees geregeld worden. De helft van wat wij in Nederland produceren blijft in Europa. We duwen elkaar nu in een bepaalde richting. Klimaatverandering betekent ook hogere kansen op misoogsten met gevaar voor de voedselvoorziening. Je kunt ook zeggen: we streven naar een robuust voedselsysteem en vliegen daarvoor minder. Waarom niet extra betalen voor producten die mede zorgen voor een maatschappelijke belasting en de heffing terug laten vloeien naar natuurbeheer? De westerse burger/consument is ook verwend en moet leren consequenties van gedrag te aanvaarden.'

Uw toekomstvisie gaat ook over dierwaardigheid. Dat betekent een andere benadering van het dier?

'Dierwaardigheid gaat verder dan het traditionele dierenwelzijn, is meer dan diergezondheid. Ook het mentale welzijn van de dieren telt mee. Dat is voor een melkveehouder ook al praktijk, al beseft hij dat misschien niet. De boer geeft vers gras, goede omstandigheden. De koe geeft in ruil hiervoor melk.

'De koe laat niet alleen door productie zien goed in haar vel te zitten, maar ook bijvoorbeeld met een glanzende vacht. Door je af te vragen waarom een koe doet wat ie doet zet je al hele stappen in dierwaardigheid. En blije koeien, dan ook blije boeren. Het One Welfare-concept denkt op die manier ook aan het welzijn van de boeren. En daar hoort ook de omgeving, de natuur bij. Boeren die vechten tegen de natuur, komen niet ver. Het gaat er niet om het dier op een voetstuk te zetten. Het gaat om de balans. One Welfare betekent niet het maximaliseren van de een ten koste van de ander. Samen krijgen we het optimale, individueel niet het maximale. Die balans moet er zijn, hoe je het ook wendt of keert.'