Insectensector ontpopt zich tot kleurrijke en dynamische keten

Achtergrond Algemeen Jos Thelosen 11 mei 2021 om 13:00uur

Bedrijfsmatig worden insecten op kleine en grote schaal geproduceerd voor voeding, diervoeding en technische toepassingen. Nederland is zelfs wereldwijd koploper op het gebied van de insectenkweek, melden de Verenigde Nederlandse Insectenkwekers. Ontwikkeling en innovatie moeten de nog jonge insectenketen transparanter en toekomstbestendiger maken. Sterke troeven zijn het duurzame karakter en de nog ongekende mogelijkheden van insecten binnen het realiseren van kringlooplandbouw.

Insectensector+ontpopt+zich+tot+kleurrijke+en+dynamische+keten

Waar de veehouderij maatschappelijk flink onder druk staat, heeft de insectensector de wind in de zeilen. Er wordt volop geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling en de nog bescheiden sectoromvang groeit. Het produceren van insecten is namelijk een stuk duurzamer dan het produceren van ander dierlijk eiwit. Insecten hebben tijdens de productie weinig ruimte en water nodig, groeien snel en efficiënt, kunnen groeien op organische reststromen en produceren een geringe hoeveelheid broeikasgassen.

Vanwege de gunstige perspectieven nam de overheid al in 2009 insecten op in de nota Duurzaam Voedsel en het Programma Innovatieve Eiwitketens. De maatschappelijke belangstelling voor de ontwikkeling van een duurzame insectenketen in Nederland is sindsdien flink toegenomen. Carola Schouten gaf die als LNV-minister in 2019 nog een impuls door het insect als productiedier een veelbelovende toekomst toe te schrijven.

Enerzijds vanwege de potentiële rol in het sluiten van kringlopen, anderzijds in het kader van de Nationale Eiwitstrategie. Met de productie van insecten komt een eiwitbron van dichtbij beschikbaar voor de dierlijke en humane voedselketen.

Minder afhankelijk

'Insecten maken ons land minder afhankelijk van plantaardige en dierlijke eiwitbronnen uit derde landen en oceanen', stelt directeur Jonathan Koppert van Koppert Biological Systems en voorzitter van de Verenigde Nederlandse Insectenkwekers (Venik).

Jonathan Koppert voorziet een zonnige toekomst voor de insectensector in Nederland. © Koppert

'De insectenproductie zorgt lokaal voor een circulaire opwaardering van voedselafval en andere organische reststromen. Bovendien is de bijstroom van frass, huidjes en uitwerpselen, te benutten als een natuurlijke bodemverbeteraar.'

De insectensector ontwikkelt zich sinds enkele jaren stormachtig in Nederland. Waren er in het voorjaar van 2019 nog 31 insectenkwekerijen actief, een jaar later waren dat er al 49 en verkeerden 21 bedrijven in de opstartfase. Iets meer dan de helft van de ondernemingen richt zich op de productie van meelwormen. De grootste concentratie van kwekerijen bevindt zich in de provincie Noord-Brabant, blijkt uit onderzoek van Entomospeed.

Afgelopen jaren zijn grote investeringen gedaan en is een aantal productielocaties met forse capaciteit opgestart, ondanks dat de insectensector weinig organisatie en collectiviteit kent. De groeimogelijkheden trekken volgens Koppert de belangstelling van ondernemers uit met name de varkens- en de pelsdierensector. 'De interesse om over te schakelen, is onmiskenbaar.'

Verbreding bedrijfsactiviteiten

Andere agrarische bedrijven, vooral pluimveehouderijen, zien in het produceren van insecten een verbreding van hun bedrijfsactiviteiten. Bestaande insectenkwekers slaan hun vleugels uit en zien kansen voor het aanboren van nieuwe markten. 'Dat maakt de insectensector kleurrijker en zeer dynamisch', concludeert hij. 'Zowel in omvang, de soorten geproduceerde insecten en de diversiteit aan voedselbronnen voor de insecten als in het vinden en ontwikkelen van verschillende afzetmarkten.'

Het marktperspectief is volgens de branchevereniging gunstig. De vraag naar insecten en insectenproducten is momenteel groter dan het aanbod. Voor reguliere toepassing in diervoeders is constante levering van grotere volumes van constante kwaliteit en tegen een concurrerende prijs essentieel. 'Om daarop in te spelen, is opschaling van de insectenketen noodzakelijk', stelt Koppert. 'Nieuwe en bestaande bedrijven investeren daarom in grootschalige insectenproductie.'

Een onderzoek van het International Platform of Insects for Food and Feed (Ipiff) wijst uit dat er een enorm groeipotentieel is voor de insectensector in Europa. Op dit moment is de productie van insecteneiwit zeer bescheiden. Als alle remmen losgaan, zou een productie van 5 miljoen ton insecteneiwit in 2030 tot de mogelijkheden behoren.

De Ipiff-leden temperen dat meest gunstige groeiscenario en schatten het productieniveau op 2,75 miljoen ton. Blijft de Europese wetgeving die enorme groeipotentie in de weg staan, dan zou 1,75 miljoen ton verwerkt insecteneiwit op de Europese Unie-markt beschikbaar zijn.

Huisdiervoeders en aquacultuur

Het eiwit, vet en andere producten van insecten zijn tot nu toe nog beperkt toe te passen in diervoeding. Insectenvetten, mits gezuiverd en vrij van eiwit, zijn in de Europese Unie (EU) toegestaan bij het samenstellen van voeders voor alle landbouwhuisdieren. Verwerkt insecteneiwit is in de EU nu nog alleen toegelaten in huisdiervoeders en in aquacultuur.

'We verwachten dat insecteneiwit na dit jaar opgenomen mag worden in pluimveevoeding', vertelt Teun Veldkamp. Hij is senior onderzoeker diervoeding/Insecten als diervoeding bij Wageningen Livestock Research en betrokken bij project Insectfeed. Dat gebeurt onder de vlag van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en loopt van oktober 2019 tot november 2023.

Jonathan Koppert in een productiestelling van insecten. © Koppert

Binnen het project wordt onderzoek gedaan naar de insectenproductie. Daarbij is bijzondere aandacht voor de gezondheid, het welzijn en de intrinsieke waarde van insecten en de gezondheid en het welzijn van pluimvee gevoederd met insecten. Ook wordt een economische analyse uitgevoerd van de ontwikkeling van de totale waardeketen.

Een vroege voorloper van ketenconcepten met insecten is OERei. Een deel van het rantsoen dat deze kippen krijgen, bestaat uit levende insecten. Die kunnen ze in de natuur ook pikken. Bij vier supermarkten liggen deze PlanetProof-OEReieren in de schappen.

Duurzamer pluimvee

Studies tonen aan dat insecten naast vetten, eiwitten en mineralen ook componenten bevatten als chitine, laurinezuur en antimicrobiële peptiden. Deze hebben een antimicrobiële activiteit en bevorderen de immuniteit. Insectengrondstoffen van onder meer de zwarte soldatenvlieg en huisvlieg gaan volgens Veldkamp naar verwachting slechts een klein deel uitmaken van het pluimveerantsoen. 'Of als additief worden gebruikt.'

Volgens Nevedi-cijfers wordt jaarlijks zo'n 3 miljoen ton pluimveevoer door Nederlandse diervoederproducenten afgezet. Stel dat daarvan 5 procent wordt vervangen, dan is er in Nederland een potentieel van 150.000 ton insectengrondstoffen. 'Dat kan bijdragen aan een duurzamere productie in de pluimveehouderij vanwege een betere diergezondheid, een lager antibioticagebruik en een beter welzijn van de kip.'

De varkenssector zal nog wat langer moeten wachten op verwerkt insecteneiwit in het voer. 'Dit toelatingsproces kan mogelijk versneld worden als insecten zijn gekweekt op toegestane veilige substraten', veronderstelt Koppert. 'Onderzoek naar de veiligheid voor de toelating van laagwaardige reststromen uit de voedselketen en uit landbouw en veehouderij is begin 2021 in gang gezet. Daarmee komt kringlooplandbouw weer een stap dichterbij.'

Koppert doelt op PPS-project 'Insectenkweek op wettelijk niet toegestane reststromen'. Laagwaardige reststromen, zoals voedselresten, slachtafval, mest en rioleringsslib, zijn een bron van waardevolle nutriënten voor insecten. Dit vierjarig onderzoek focust op de veiligheid en technische haalbaarheid van de toepassing van verschillende organische reststromen als substraat voor de insectenkweek.

De circulaire visie van de insectensector. © Venik

In meerjarig insectenonderzoek wordt veel privaat en publiek geld geïnvesteerd. Vanuit de publiek-private samenwerkingen schat Koppert de investeringen tussen de 5 en 10 miljoen euro in de periode 2019- 2023. 'Vanuit private partijen wordt daar in dezelfde periode nog eens tussen de 10 en 20 miljoen euro ingepompt.'

Eerlijk verdienmodel bouwen

De insectensector heeft stevige en ambitieuze doelstellingen voor 2030. Vergaande modernisering van een welzijnsvriendelijke productiewijze en innovaties op het gebied van borging van voedselveiligheid en volksgezondheid, maken de sector tegen die tijd tot een onmisbare schakel in de kringlooplandbouw. Insecten verwerken over zo'n acht jaar een derde van de lokale organische reststromen en de insectensector produceert energie- en CO2-neutraal.

Verder wordt de helft van het vismeel dat nu nog in Nederlandse diervoeders wordt verwerkt, vervangen door insecteneiwit. Een eerlijk verdienmodel en het kunnen werken in een veilige en plezierige omgeving, zijn volgens Venik belangrijke randvoorwaarden. Dat geldt teven voor het met minimale hinder voor de omgeving kweken en verwerken van insecten.

De grootste uitdagingen zijn volgens Koppert om commercieel levensvatbare producties op te bouwen en marktontwikkeling. 'Een concept dat staat, is te dupliceren en geeft versnelling. Maar ik ben ervan overtuigd dat de insectensector over tien jaar een duurzame speler is in de voorziening van ingrediënten voor (dier)voeding. Een essentiële schakel in ons ecosysteem.'

Sectorplan insecten richting 2030 breed aangevlogen en gedragen

De agenda voor de ontwikkeling en innovatie in de Nederlandse insectenketen is een eerste aanzet naar een verdere roadmap voor een gezonde en veilige insectensector in Nederland. De belangrijkste opgaven waar de nog jonge sector voor staat, worden in beeld gebracht evenals voorstellen voor een aanpak. De notitie van oktober 2020 is opgesteld door de Verenigde Nederlandse Insectenkwekers (Venik), het Laboratorium voor Entomologie van Wageningen University & Research (WUR) en Wageningen Livestock Research (WLR). Als basis diende onder meer het rapport van de Raad voor Dierenaangelegenheden (RDA) met als titel ‘Ontpopping van de insectensector’. Inhoudelijke bijdragen aan dit RDA-rapport werden geleverd door werkgroep Insecten. Deze werkgroep bestaat uit afgevaardigden van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), HAS Hogeschool, Protix als vertegenwoordiger van International Platform of Insects for Food and Feed (Ipiff) en het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Maar ook de Nederlandse Vereniging Diervoederindustrie (Nevedi), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), de Dierenbescherming, WUR, WLR, Wageningen Food Safety Research (Wfsr), WUR-leerstoel Food Quality & Design, Wageningen Bioveterinary Research (Wbvr), het Voedingscentrum en Venik leverden een bijdrage.