Zeewier moet nog grote stap zetten naar serieuze teelt

De belofte is duizelingwekkend: de teelt van zeewier op zee op een oppervlakte van drie keer de grootte van Portugal is voldoende om de hele wereldbevolking van eiwit te voorzien. Maar of zeewier ooit die rol gaat vervullen, valt nog te bezien.

Feit is dat zeewier al lang een voedselbron is. Traditioneel in de Aziatische keuken, maar inmiddels ook op Nederlandse festivals en popevenementen. Daar is The Dutch Weed Burger uitgegroeid tot een fenomeen. Deze vegetarische burger bestaat voor een kwart uit soja en voor 10 procent uit suikerwier, geteeld in de Oosterschelde. Sinds kort is deze hippe hamburger ook te koop bij Albert Heijn.

Serieuze markt

Mondiaal is zeewier een serieuze markt. Jaarlijks goed voor een omzet van 8,4 miljard euro, waarvan Europa 840 miljoen euro voor zijn rekening neemt. Tegen 2030 is de Europese markt 2 tot 3 miljard euro groot, is de verwachting. Het zeewier dat Europeanen nuttigen, is nu nog vrijwel volledig geteeld in Azië.

In Europa wordt zeewier vooral 'wild' geoogst, want de productievolumes van wilde zeewier laten zich lastig opschalen. Geteeld wier heeft juist wel de potentie van snelle groei, bijvoorbeeld met behulp van grote zeewierboerderijen op de Noordzee.

North Sea Farmers

Een van de drijvende krachten achter onderzoek naar en teelt van zeewier is North Sea Farmers, een sectororganisatie in Den Haag waarbij meer dan honderd bedrijven zijn aangesloten. Het budget komt uit private bronnen, maar ook van overheden zoals Europese subsidies. Manager Koen van Swam maakte de start mee. 'We zijn in 2014 begonnen met een proeflocatie, 12 kilometer uit de kust van Scheveningen. Toen is daar een teeltlijn uitgezet van 25 meter lang. Kosten: 80.000 euro.'

Zeewier groeit aan lijnen, onder water, op een diepte van een meter. In de loop der jaren is de teelt bij Scheveningen opgeschaald van twee lijnen van 1.000 meter enkele jaren geleden naar twee lijnen van 5.000 meter nu. Op deze locatie faciliteert North Sea Farmers niet alleen onderzoek naar teelt van zeewier, maar ook naar kweek van mosselen en naar natuurontwikkeling. Drijvende zonnepanelen wekken er duurzame energie op.

'We streven naar gemengde bedrijvigheid op zee', aldus Van Swam. 'We zitten in de fase van pionieren en opschalen. Veel gaat goed en ook nog veel niet zo goed, maar de sector professionaliseert.'

CO opnemen

Dat pionieren moet wat Van Swam betreft in 2030 uitmonden in een teeltgebied van 400 vierkante kilometer, goed voor 10 miljoen ton natte zeewier op jaarbasis. Naast een voedselbron is zeewier in staat grote hoeveelheden CO2 op te nemen. Van Swam: 'Een teeltgebied van 400 vierkante kilometer gebruikt als eiwitvervanger zou de uitstoot van CO2 verlagen met 1,6 miljoen ton. Dat komt overeen met een derde van de CO2-reductiedoelstelling die voor 2050 op het bordje van de Nederlandse landbouw ligt.'

Tekst gaat verder onder kader.

Wageningen University & Research (WUR) is betrokken bij het onderzoek. Ineke Ammerlaan, die een deel van het onderzoek coördineert, legt het vertrekpunt uit: 'De komende jaren neemt het aantal windparken op zee toe. Doelstelling van de overheid is om in 2050 in een kwart van het Nederlandse deel van de Noordzee windmolens te plaatsen. Dat is nodig om te voldoen aan de klimaatdoelstellingen. Dan is dat gebied niet meer geschikt voor traditionele visserij met sleepnetten.'

Windparken benutten

De Nederlandse overheid wil weten of die ruimte binnen de windparken ook anders kan worden benut. Bijvoorbeeld voor natuurontwikkeling of voor voedselproductie. Daarmee komt de teelt van zeewier in beeld. Maar ook de kweek van schelpdieren of andere manieren van visvangst.

Bij het onderzoek naar zeewierteelt binnen windparken kiest de WUR voor een multidisciplinaire aanpak. Ammerlaan: 'We onderzoeken niet alleen productievraagstukken, maar kijken ook naar ecosysteemeffecten, naar technologie, naar de afzetmogelijkheden en naar risico's en regelgeving.' Onderzoekers reppen over het Peter-concept: productie, ecologie, technologie, economie en risico & regelgeving.

Onbekend terrein

Voedselproductie op zee is in theorie aantrekkelijk. Het vergt geen dure grond en kost geen zoetwater. Tegelijkertijd is teelt op zee onbekend terrein. 'We verbouwen al duizenden jaren voedsel op land. Onze expertise op dat gebied is fenomenaal, maar de kennis rond teelt van zeewier is nog beperkt', betoogt Ammerlaan.

'Het is ook in meerdere opzichten ingewikkeld. Aanleg van teeltvoorzieningen is duur, de omstandigheden zijn onvoorspelbaar en je moet er letterlijk naartoe varen. Voedsel telen op zee doe je niet even. Het vergt infrastructuur en schaalgrootte. Vooralsnog liggen de kosten beduidend hoger dan de opbrengsten.'

Proeflocatie

Een van de onderzoeksstappen die de WUR de komende jaren wil zetten, is om samen met een consortium van telers waaronder North Sea Farmer een proeflocatie van een vierkante kilometer in te richten.

Zeewier heeft voedingsstoffen nodig om te groeien zoals fosfor en stikstof, net als andere planten. Om die reden wordt teelt in de buurt van riviermondingen het meest kansrijk geacht. Daar is het water het meest voedselrijk. De ecologische gevolgen van grootschalige zeewierteelt zijn nog onduidelijk, stelde Jaap van der Meer onlangs in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Food. Hij is buitengewoon hoogleraar Sustainable Marine Food Production in Wageningen.

Microalgen

Volgens Van der Meer kan grootschalige zeewierkweek enorme consequenties hebben voor de visvangst en de biodiversiteit. Hij wijst op de lange voedselketen in zee die begint bij microalgen, die weer worden gegeten door zoöplankton. Boven aan de piramide staan (roof)vissen. Microalgen leven onder meer van fosfor en stikstof en die voedingsstoffen zijn maar beperkt aanwezig op zee. Wanneer microalgen moeten gaan concurreren met massaal gekweekt zeewier, kan het ecosysteem verstoord raken, stelt Van der Meer.

Verwerken in vegetarische burgers of als ingrediënt in de Aziatische keuken zijn bepaald niet de enige afzetmogelijkheden van zeewier. Zeewier kent potentieel een groot aantal toepassingen: zoutvervanger, smaakversterker, veevoergrondstof (zie kader) en biogrondstof voor de chemische industrie. Paul Bussmann, onderzoeker bij de WUR, trekt een vergelijking met melk. 'Melk wordt door de zuivelindustrie ook helemaal ontleed tot afzonderlijke grondstoffen. Dat 'kraken' kun je met zeewier ook doen.'

Concurreren met landgewassen

In dat opzicht moet zeewier in de toekomst concurreren met gewassen die op land groeien, stelt Bussmann. 'Uit bietenblad bijvoorbeeld, dat nu nog op de akker achterblijft, kun je ook nog veel waardevolle stoffen extraheren zoals eiwitten. Die technieken staan nog in de kinderschoenen, maar zijn tegelijkertijd veelbelovend. Of zeewier uiteindelijk als winnaar uit de bus komt, valt nog te bezien.'

Bij een teeltoppervlak van 400 vierkante kilometer op zee in 2030 is afzet louter als vers product ook niet langer reëel, onderstreept Ammerlaan. 'Dan gaat het om zulke grote hoeveelheden, zeker omdat je zeewier maar eens per jaar oogst. Dan moet je wel een deel verwerken voor andere toepassingen.'

160 hectare

Gezien de grote investeringen is alleen grootschalige zeewierteelt rendabel. Alleen (consortia van) grote bedrijven kunnen dan de financiering dragen. In 2023 wil zo'n consortium onder leiding van North Sea Farmers een zeewierboerderij openen van 160 hectare, vertelt Van Swam. De businesscase is doorgerekend, de boerderij moet op jaarbasis 1.000 ton zeewier gaan oogsten.

In de komende decennia zal zeewier verder uitgroeien tot een volwaardige voedselbron, zegt Van Swan. 'Zeker na 2030. Zeewier past naadloos bij de ambitie van de EU. Europa hamert met de Green Deal en de boer-tot-bordstrategie enorm op het belang van lokaal geteeld eiwit.'

Hoge verwachtingen

Ammerlaan heeft zo haar reserves. 'Een alternatief voor soja of erwten is zeewier nog niet. Daarvoor zijn teelt, oogst en verwerking te duur. Je mag nu wel al hoge verwachtingen hebben van zeewier als grondstof voor de voedings-, chemische en veevoerindustrie.'