Jean Eigeman: 'Groen in de stad kan ook economisch interessant zijn'

Stadslandbouw is een overkoepelende naam voor allerlei vormen van het telen, oogsten en afzetten van voedsel in of dicht bij een stad. Nederland kent zo'n 480 voedselgemeenschappen die daarmee bezig zijn: voedselcollectieven van mensen die samen inkopen, gemeenschapstuinen, Herenboeren, gemeenschapslandbouw, coöperatieve winkels en markten.

Het beeld dat stadslandbouw draait op amateurs, vrijwilligers en subsidie, klopt niet

Jean Eigeman, voorzitter van Stadslandbouw Nederland

De belangstelling voor stadslandbouw groeit snel. Voorzitter Jean Eigeman van Stadslandbouw Nederland verwacht dat dit blijvend is. Tegelijkertijd denkt hij dat samenwerking tussen gangbare boeren en stadsboeren voor beide partijen gunstig kan uitpakken.

'Traditionele boeren kunnen misschien wat leren van de directe relatie van stadsboeren met de klant uit hun omgeving. Andersom kan de stadslandbouw verbeteren op het vlak van de economische, bedrijfsmatige aanpak. En samen kunnen ze leren hoe ze kunnen werken aan duurzamer, ecologischer en beter bodembeheer. Het kan geen kwaad om daar samen in te investeren', zegt Eigeman.

Wat verstaan jullie onder stadslandbouw?

'We hebben het niet alleen over de productie van voedsel in een stedelijke omgeving of de bebouwde kom. Stadslandbouw is aan het verbreden. Het is een veel rijker geschakeerd geheel geworden in de laatste vijf tot tien jaar. Dat is een internationale beweging.

'De relatie met boeren en tuinders in de omgeving van de stad is deel gaan uitmaken van de activiteiten als kennisplatform. We praten bijvoorbeeld met het ministerie van LNV over de boer-burgerverbinding. We maken ook steeds meer deel uit van die bredere voedselbeweging in Nederland.'

Hoe staat de sector er nu voor?

'Het gaat goed met de stadslandbouw. Er vindt de laatste jaren een enorme versnelling plaats. Met name door corona is de belangstelling van een groter publiek gewekt. Dat heeft met twee factoren te maken. Gezonde voeding staat hoger op de agenda bij consumenten. En zij hebben zeker tijdens de eerste coronaperiode meer tijd gehad om voedsel te kopen. Ze hoeven niet meer aan het eind van de middag naar de supermarkt te rennen.'

Waarom is stadslandbouw belangrijk?

'Om een paar redenen. Er is in de Europese Unie een programma voor de Groene Stad. Het idee is: een groene stad is een gezonde stad. Ook minder vermogende mensen hebben daar profijt van. We beschouwen het vaak als een overheidsactiviteit, terwijl je ook bewoners zelf kunt inschakelen. En we beschikken met de land- en tuinbouw over een belangrijke professionele sector, die de kennis heeft om dit uit te dragen in en rondom steden.

'Het is ook vanuit educatie belangrijk. Kinderen denken bij wijze van spreken dat chocolademelk uit bruine koeien komt. Voor de bewustwording is het heel belangrijk dat mensen leren waar gezonde voeding vandaan komt. Bewustwording leidt bovendien tot minder voedselverspilling.

'De verbinding tussen landbouw en stad wordt nog te weinig gemaakt. Boeren zijn de beheerder van het buitengebied. Dat zijn we als maatschappij vergeten en daar moet meer aandacht voor komen. Bij steeds meer boeren leeft het idee dat ze een rol willen spelen bij de productie van voedsel voor de eigen omgeving en dat ze aan verstandig beheer van het buitengebied willen bijdragen. Maak daar als gemeente beter gebruik van.'

Welke rol is er in de toekomst weggelegd voor stadslandbouw?

'Het is een mooie kans voor steden en gemeenten die met hun burgers willen nadenken over een groenere en gezondere stad. Dat hoef je niet alleen in te vullen met luxe gemeentegroen. Onderzoek waar de gemeenschap verantwoordelijkheid neemt en kijk of het van nut kan zijn.

'Het is belangrijk dat we aandacht vragen voor de indeling van de ruimte bij nieuwe wijken of de ombouw van bestaande wijken. Denk na of je een rol kan geven aan de mensen die in de eigen omgeving met voedselproductie bezig willen zijn. En die sector kan ook een belangrijke rol spelen bij het vraagstuk over het voedsel van de toekomst en de invulling van de groene stad.

'Economisch gezien kan het interessant zijn, als het gaat over een andere economie waarin lokale gemeenschappen meer het heft in eigen handen nemen. Wil je daar een krachtiger onderdeel van de lokale economie van maken, dan zal er moeten worden geïnvesteerd in verdere professionalisering.

'We hebben niet de pretentie dat die sector het voedselprobleem voor Nederland of de wereld gaat oplossen. Daar heb je de traditionele landbouw bij nodig. Daar kun je niet omheen en dat moet je ook niet willen.'

Hoe professioneel is de sector?

'Het beeld is dat stadslandbouw een gesubsidieerde sector is met wereldvreemde mensen die wat doen met biologisch voedsel. Maar dat is onzin. Het zijn wel degelijk professionals.

'Op de school in Dronten, Aeres Warmonderhof, is sinds de jaren tachtig een opleidingstraject voor mensen die in een stedelijk omgeving landbouw willen bedrijven. Er zijn meer dan tweeduizend stadsboeren opgeleid en een groot deel is nu werkzaam in de sector.'

Hoe zit het met subsidie? Kan stadslandbouw uit?

'Ik ben voorzitter van de stadsboerderij Caetshage in het Gelderse Culemborg, waarvoor wij de grond pachten van de gemeente. Ooit vroeg een klant op een open dag hoeveel subsidie erbij moest. Toen hij hoorde dat er geen cent naartoe ging, kon hij het amper geloven.

'Er zitten een boer en boerin op het bedrijf. Zij produceren en verkopen de producten en hebben een zorgtak. Dat is hun inkomen. Zij rijden geen Porsche, maar ze kunnen er goed van rondkomen. Het is hard werken, dat wel.

'Ik kan niet voor elke boer spreken, maar durf te stellen dat steeds meer boerenbedrijven in deze sector loonvormend zijn. Sinds corona is de omzet van sommige bedrijven verdrievoudigd. We zijn benieuwd of we het vasthouden, maar het biedt ongetwijfeld kansen.

'We willen voorkomen dat we als club worden gezien die achter subsidie aanjaagt. Een beetje steun en hulp bij het organiseren is goed, maar we moeten niet toe naar een nieuwe gesubsidieerde sector in de steden. Dan schieten we ons doel voorbij. Het is opvallend dat zo wordt geredeneerd. Een deel van de Nederlandse boeren ontvangt ook subsidie en niemand twijfelt aan hun professionaliteit.'

Hoe is stadslandbouw te financieren?

'De financiering van stadslandbouw verschilt sterk per situatie. Investeerders vinden is niet zo makkelijk. Het beeld dat 'het niet uit kan' helpt niet. Maar Rabobank en Triodos denken bijvoorbeeld wel mee. Soms helpt de gemeente door grond voor een lagere prijs beschikbaar te stellen of steunen particuliere organisaties een project.

'We zien ook meer dan gemiddeld alternatieve vormen van financiering, zoals crowdfunding. Dat leidt niet tot cadeautjes. Dat hoeft ook niet. Te makkelijk geld krijgen, betekent dat mensen niet kijken naar wat ze zelf kunnen.'

Wat zijn de andere uitdagingen?

'De toegang tot grond is een punt van aandacht. Toen het niet zo goed ging met projectontwikkeling kwam veel ruimte vrij. Nu is de vraag naar ruimte groot en is het een stuk lastiger om grond te vinden. Potentiële bouwgrond kost zo 400 à 500 euro per vierkante meter. Zelfs met korting verdien je dat niet terug. Misschien moeten we anders naar grondgebruik kijken bij de inrichting van een stad. Er wordt niet gekeken naar wat openbaar groen economisch of sociaal kan opleveren.'

Is er ruimte voor veehouderij?

'Dat is zeker niet uitgesloten. Er zijn stadsboerderijen die met kleinvee werken: pluimvee of schapen. Varkens of koeien komen minder vaak voor.

'Bij dit deel van de stadslandbouw kun je de relatie met boeren in je omgeving gebruiken. Ga het gesprek maar aan om melk, kaas of vlees via de stadsboerderij te verkopen. Daar liggen zeker nog mogelijkheden.

Hoe verhoudt stadslandbouw zich tot traditionele landbouw?

'Het bijt elkaar niet. Beide sectoren kunnen elkaar aanvullen. De komende jaren moeten we boeren in de directe omgeving inschakelen bij de ontwikkeling van voedsel van dichtbij. Waarom appels uit Nieuw-Zeeland halen als je ze ook van dichterbij kunt krijgen? Dat scheelt voedselkilometers en daar liggen kansen. Veel boeren spelen daar allang op in.

'Jonge boeren groeien op met aandacht voor een gezonde omgeving. Ze hebben er veel belangstelling voor om het op een andere manier te doen. Deze ondernemers willen minder afhankelijk zijn van banken, zadenproducenten of de grote afnemers en meer zelf de regie krijgen. Ze kijken naar korte ketens.'

Korte ketens zijn de verbindende factor?

'Met een beweging als stadslandbouw kunnen we op zoek gaan naar alternatieve afzetkanalen. Korte ketens gaan ook over boeren die traditioneel bezig zijn met voedselproductie. Je moet kijken hoe je dat in stand kunt houden en zo kunt organiseren dat het duurzamer wordt. Dan kunnen generaties in de toekomst er ook profijt van hebben. Zulke boeren zijn coalitiepartners in de strijd voor een gezondere samenleving met gezond voedsel.

'Het kan interessant zijn om de komende jaren met de meer traditionele boerensector in gesprek te gaan over kennisoverdracht. Er zijn wellicht voor beide partijen op een nieuwe manier boterhammen te verdienen. Dat is de moeite waard om uit te zoeken.'