Zwitserse teler kan door veranderend klimaat rijst verbouwen

Als je vanuit Bern richting het bedrijf van de broers Léandre en Maxime Guillod in het Zwitserse Lugnorre rijdt, wordt het landschap steeds bergachtiger. De bus begon onderweg dan ook steeds harder te brommen om over de bergen te kunnen komen. Bij het rijstveld van de gebroeders, dat tegen de Murtensee in het kanton Fribourg ligt, stopte de bus met daarin een gezelschap van internationale landbouwjournalisten.

Vol bewondering kijkt iedereen naar de uniforme stand van het gewas, wat er op het oog vitaal en gezond uit ziet. Veel journalisten melden nooit eerder een rijstveld in levende lijve te hebben gezien. Léandre Guillod zelf vindt het gewas er ook goed bij staan. 'Ondanks het regenachtige weer dit jaar groeit de rijst prima', stelt hij tevreden vast.

'Het gewas loopt qua groeidagen iets achter op de afgelopen twee jaar, maar ik heb er vertrouwen in dat bij de huidige mooie, zonnige en warme omstandigheden deze achterstand snel kan worden rechtgezet', zei hij halverwege augustus.

Zwitserland is een relatief onbekend land als het gaat om rijstteelt. Rijst is een plant die warmte nodig heeft. De groei is pas optimaal vanaf 20 graden Celsius. Het gewas wordt wereldwijd in verschillende regio's en klimaten geteeld, maar veruit de meeste productie vindt plaats in Azië. China is 's werelds grootste rijstproducent. Ook India en Indonesië zijn belangrijke rijstlanden.

Binnen Europa lukt goed rijst telen slechts in een paar gebieden. Het gaat dan om gebieden met warmere klimaten en voldoende watervoorziening. De Italiaanse regio's Lombardije en Piëmont zijn de grootste rijstproducerende gebieden in Europa. Ook de Povlakte in Italië biedt ideale omstandigheden voor rijstvelden.

Het gewas vraagt om een subtropisch klimaat met warme temperaturen, een hoge luchtvochtigheid, voldoende water en veel zon. De omstandigheden in de Zwitserse Alpendalen, waar het rijstperceel van Guillod ligt, beginnen door klimaatverandering steeds meer subtropisch te worden. De verwachting is dat het klimaat voor de natte rijstteelt in de Alpendalen alsmaar gunstiger wordt.

Tien telers in Zwitserland

Toen Léandre en Maxime Guillod zes jaar geleden tot de conclusie kwamen dat het klimaat voor slateelt te warm werd, stapten ze in de teelt van natte rijst. Sla was voorheen de hoofdteelt in de zomer. Volgens Léandre Guillod zijn er inmiddels tien rijsttelers in Zwitserland. De broers Guillod worden onder de boeren beschouwd als de pioniers van de natte rijstteelt.

Daarbij is Léandre Guillod president van IG Nassreis, een vereniging die zich inzet voor de promotie van de natte rijstteelt in Zwitserland. Kennis over deze teelt deed hij overigens al een beetje op toen hij – voordat hij ondernemer werd – twee jaar studeerde aan Wageningen University & Research.

'We kwamen op het idee om dit gewas te gaan telen omdat we als bedrijf al waren gespecialiseerd in het egaliseren van percelen op basis van topografische gegevens. Dit werk doen we ook voor andere bedrijven. Voor de natte rijstteelt is een egaal perceel cruciaal, omdat het water over het hele perceel op hetzelfde niveau moet zijn. We konden het toekomstige rijstveld dus volledig in eigen beheer aanleggen', verklaart de ondernemer. 'Dat maakte de stap minder groot.'

Het bedrijf startte eind 2018 met het egaliseren van het perceel van 6 hectare. Het perceel ligt iets onder het maaiveld en wordt omringd met stabiele, waterondoorlatende dammen van 25 tot 30 centimeter hoog. In mei 2019 was het tijd voor de eerste teelt, wat jaar op jaar op hetzelfde veld kan worden verbouwd. Doordat het perceel constant onder water staat, krijgen bodemziekten geen kans. De ondergrond is zware klei. Een deel van het water infiltreert in de grond, maar dat is minimaal.

Kort voor de start van het groeiseizoen laat Guillod het veld alvast langzaam vollopen met water uit de nabijgelegen rivier Broye, die vanuit het zuidoosten in het Meer van Murten stroomt en vanuit daar via een kanaal in het Meer van Neuchâtel uitmondt. Het bedrijf betaalt het kanton Fribourg een vergoeding om water uit de rivier te onttrekken.

'Vlak voor het planten in mei staat het water tot een hoogte van een paar centimeter. Zo staan de jonge planten net met de voeten in het water. Te veel is funest, dan verstikken de plantjes', weet de Zwitserse rijstteler. Wanneer het gewas vanaf eind juni harder begint te groeien, zorgt Guillod ervoor dat het waterniveau langzaam oploopt tot maximaal 15 centimeter.

Het waterpeil moet tot na de bloei in augustus altijd rond de 15 centimeter liggen. 'Dit houden we goed in de gaten', meldt Guillod. Daarna laat hij het waterniveau langzaam zakken. Dit zorgt ervoor dat de plant ietwat in de stress schiet, waardoor de rijst begin september begint af te rijpen. Een paar dagen voor de oogst laat de ondernemer al het water van het veld af, terug de rivier in.

De zaailingen van vijf verschillende rassen kweekt het bedrijf zelf vanaf eind april in tunnels. Het grootste deel van het areaal beslaat het ras Loto. Dit is een Italiaans ras dat een tolerantie heeft tegen koudestress. Een belangrijke eigenschap voor de rijstteelt in de Alpendalen. In dit gebied is het bereiken van een volledig afgerijpt gewas de grootste uitdaging, omdat rijst kan afsterven door de kou.

Nadat de zaailingen zich drie weken in de tunnel hebben ontwikkeld, plant Guillod met een eigen plantmachine de zaailingen op het veld 15 centimeter uit elkaar. De rijafstand is 25 centimeter. Het is ook mogelijk om rijst te zaaien, maar dat is volgens de ondernemer lastiger.

'Door rijst te planten is onkruid ook beter in toom te houden. In het groeiseizoen lopen we regelmatig door het perceel om met de hand onkruid te verwijderen. Herbiciden zijn niet toegelaten.'

De ondernemers zijn na vijf jaar teelt nog geen ziekten en plagen tegengekomen. Tot dusver kan het beperkte aanbod aan toegelaten fungiciden en insecticiden daarom in de kast blijven staan. Wat betreft bemesting is 70 kilo stikstof per hectare voldoende voor een volwaardige oogst. De meststoffen worden in de vorm van bladmeststoffen toegediend.

De telers oogsten de korrels bij een vochtgehalte van 20 tot 25 procent. Guillod oogst het gewas eind september of begin oktober met een eigen rupsmaaidorser. 'De gemiddelde opbrengst ligt tot nu toe op circa 5 ton paddy per hectare', meldt de teler. Paddy is de onbewerkte rijstkorrel die nog de buitenste schil of kaf heeft.

Pellen, polijsten en verpakken

Pellen, polijsten en verpakken van de rijstkorrels doet het bedrijf zelf en het product wordt op de markt gebracht als 'Riz du Vully'. De ondernemers verkopen de rijst rechtstreeks aan restaurants, boerderijwinkels en consumenten en bepalen zelf de verkoopprijs.

In hun eigen webshop is het product te verkrijgen in diverse verpakkingen en volumes. Volgens de ondernemer is de rijstteelt goed voor ongeveer 30 procent van de inkomsten van het bedrijf. Het is dus echt een cashcrop. 'Voor de meeste andere Zwitserse rijsttelers is het gewas nog meer een bijproduct.'

Dat de gebroeders er een leuke boterham aan overhouden, komt ook door de staatssubsidie. Omdat de natte velden een leefgebied creëren voor insecten en amfibieën, zoals boomkikkers, levert de rijstteelt een positieve bijdrage aan de biodiversiteit. Als je met de laarzen aan door het rijstveld loopt, hoor je de insecten zoemen en zie je de libellen op de bloesem zitten.

Natte rijstvelden vallen onder de biodiversiteitsbevorderingsgebieden. Daarom stort de Zwitserse overheid jaarlijks omgerekend 1.063 euro per hectare op de bankrekening van familie Guillod. In een update meldt het bedrijf op maandag 7 oktober dat de oogst is begonnen en dat de opbrengst er goed uit ziet. Wel schrijft Léandre Guillod dat het oogsten tussen de regenbuien door moet plaatsvinden, maar dat ze dankzij de kleine rupsbandrooier flexibel zijn en toch vooruit kunnen met de oogst.