Schop, spuug of plas, wat weert een wolf?

Achtergrond Schapen Remko Ebbers 05 nov 2024 om 15:50uur

Hoe zorg je ervoor dat de wolf verre blijft van mens en dier? Afschieten is controversieel, de prikpil met darts is volgens provinciebesturen geen oplossing. Voorlopig moeten boeren het doen met hekken en grote honden. Ook in het buitenland zijn ze bezig met de zoektocht naar afschrikking zonder afschot. Daarbij wordt outside the box gedacht, blijkt uit drie voorbeelden uit Duitsland, Zwitserland en België.

Schop%2C+spuug+of+plas%2C+wat+weert+een+wolf%3F

Met spugen en trappen roofdieren verjagen

In Zwitserland hebben ze al lang ervaring met grote roofdieren die het hebben voorzien op schapen en geiten. Tegen de lynx blijken lama's goed af te schrikken. Al sinds 2012 lopen er in het land onderzoeken in hoeverre ook wolven geïntimideerd raken door de grote Andesdieren.

Lama's tegen wolven? Dat lijkt vergezocht, maar dat valt mee. In de Verenigde Staten worden lama's al sinds de jaren tachtig ingezet als bewakers van schaapskudden. In Australië zijn lama's effectief bij het beschermen van schaapskudden tegen dingo's (wilde honden), coyotes en zwerfhonden.

De belangrijkste karaktereigenschap die lama's geschikt maken als wolvenbeschermers, is dat ze niet houden van indringers. Vooral niet van hondachtigen. Aan de andere kant kunnen ze zich wel verbonden voelen met dieren die op hen lijken, zoals schapen en – in mindere mate – geiten. Maar in tegenstelling tot schapen hebben lama's geen vluchtgedrag. Zij gaan indringers juist tegemoet en proberen die met trappen, bijten, schreeuwen en het beroemde spugen te verjagen.

Weinig direct bewijs

In Zwitserland is in 2012 een onderzoek begonnen hoe lama's kunnen worden ingezet om schapen te beschermen tegen roofdieren. Een voordeel van lama's is dat hun natuurlijk gedrag ervoor zorgt dat ze niet uitvoerig getraind hoeven worden. Belangrijk is dat ze kunnen wennen aan de schapen waar ze mee in de groep komen. Uit het Zwitserse onderzoek is tot nu toe weinig direct bewijs dat lama's afschrikwekkend zijn voor wolven, al lijken ervaringen met andere hondachtigen positief.

De onderzoekers waarschuwen wel dat voor bescherming tegen roedels wolven sowieso meerdere lama's moeten worden ingezet. Het risico is dan dat de lama's hun eigen kleine kudde vormen, los van de schapen. Een oplossing is om lama en hond samen de bescherming op zich te laten nemen.

Bijna veertig roedels in Zwitserland

Sinds 1995 komen wolven met enige regelmaat naar Zwitserland via de grenzen met Frankrijk en Italië. In 2012 werd voor het eerst een roedel gevormd. Nu zijn er bijna veertig roedels wolven in Zwitserland, vooral aan de grenzen met Frankrijk en Italië. In het oostelijke kanton Graubünden kunnen ze in de hele regio worden aangetroffen.

Een ezel kan onder omstandigheden een goede beschermer zijn van een schaapskudde. © Pixabay

Eerst testen, dan bescherming bieden

In Duitsland zijn al een decennium ezels een optie als bescherming voor schaapskudden. Vooral in kleine overzichtelijke gebieden kunnen ze effectief zijn. Maar er zitten duidelijke nadelen aan.

Ezels lijken geboren beschermers van schaapskudden te zijn. Ze houden van gezelschap, maar niet van hondachtigen. In Canada worden ze ingezet tegen coyotes. In Namibië zijn ezels zelfs effectief beschermers van schapen tegen luipaarden.

Net als lama's vluchten ezels niet voor een aanval, maar gaan zij de aanvaller met schoppen en bijten te lijf. Volgens deskundigen is het handig om vooraf te testen in hoeverre een ezel aan dat beeld voldoet, want de assertiviteit verschilt per dier. Dat kan door in een kleine weide te kijken hoe het reageert als er een grote hond in de buurt is.

Lang in dienst blijven

Als onderdeel van een schaapskudde zijn ezels veelzijdig. Ze kunnen in een kleine afgesloten wei, bij schapenhoeders en vrij op de (alpen)weide worden ingezet. Het meest effectief zijn ezelinnen met veulens. Doordat ze veertig jaar oud kunnen worden, kunnen ezels lang in dienst blijven als kuddebeschermingsdier.

Duitse schapenhouders roemen de zekere gang van ezels. Daardoor kunnen ze de dieren ook op bergweiden en oneffen terrein inzetten. Ze roeren daarbij wel een praktisch punt aan: schapen kunnen onder en langs allerlei obstakels waar ezels niet over kunnen of willen. Dan raken schapen uit het zicht en zo blijft er van bescherming weinig over.

Nadelen aan ezels tegen wolven zijn er ook, zegt een Duitse vereniging voor ezelbescherming. Omdat ze niet van honden houden, kunnen ze moeilijk samen met kuddebewakingshonden worden gehouden. Tegen een roedel wolven is een ezel niet opgewassen. Dan is het lastig zonder hulp van een hond.

Landelijk aanwezig in Duitsland

Nadat de wolf compleet was uitgeroeid in Duitsland, werden in 2000 in het noordoosten van Saksen weer wilde wolvenpups geboren. De ouders kwamen uit Polen. Sinds 2006 verspreidden de wolven zich door het land en nu leven ze in vrijwel alle deelstaten. Tegenwoordig zijn er bijna tweehonderd roedels wolven in Duitsland.

In Vlaanderen wordt geprobeerd wolven af te schrikken met urine. © Pixabay

Geur van urine en brand moet afschrikken

Mario Vanvoorden uit het Vlaamse Wellen probeert wolven te weren met urine en vuur. Hij hoopt dat de lucht ervan wolven afschrikt om zich in een gebied te wagen. Hij is niet de enige op dat (geur)spoor.

Elektrische hekken werken volgens Vanvoorden misschien wel averechts. Als die vegetatie raken, maken ze een geluid, betoogt hij. Dat is voor wolven een signaal dat er voedsel is.

Met grote doeken en kunststof geurpotten probeert Vanvoorden schapen te beschermen met menselijke urine en de geur van roofdieren. Hij wil inspelen op de uitstekende reukzin van wolven. Hij testte in 2021 voor het eerst zijn project rond verschillende weiden in Belgisch Limburg en volgt alles via zijn wildcamera's.

Ook de geur van vuur schrikt volgens Vanvoorden wolven af. Naast de geur van urine verspreidt hij een brandgeur rond de weiden. Die geur maakt hij door vuur te stoken en de as te verwerken tot een vloeibare stof die dan in de reservoirs en op de doeken wordt gegoten.

Tijdelijke oplossing

Het idee is niet nieuw. Volgens Joachim Mergeay van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Vlaanderen blijkt uit studies dat het een tijdelijke oplossing is. Na een tijdje went de wolf aan de geur. Er zijn studies geweest waarbij de urine van andere wolven werd gebruikt om een wolf te verjagen. Wolven durven namelijk niet snel in het territorium van een andere roedel gaan. Maar uit die studie bleek dat die methode na een jaar was uitgewerkt.

In Nederland heeft de Zwijndrechtenaar Martijn Wenink ongeveer hetzelfde idee. Hij is ondernemer in medicinale oliën en geurstoffen op basis van cannabis en denkt geuren te kunnen maken waar wolven een hekel aan hebben. Met diffusers, vernevelaars, kunnen die geuren worden verspreid. Zijn probleem: een schapenboer vinden die het idee wil uitproberen.

Terugkeer goed voor stand van natuur in België

In België leven nu tussen 30 en 35 wolven. In 2011 werd na honderd jaar voor het eerst weer een wolf gespot in Wallonië. Zeven jaar later, in 2018, was Vlaanderen aan de beurt. Volgens het Agentschap voor Natuur en Bos, de Vlaamse Staatsbosbeheer, is die terugkeer goed nieuws voor de stand van de natuur in België.