Bestuurlijke opdeling staat waterbeheer in de weg

Kunnen boeren bijdragen aan watermanagement? In Noord-Nederland en Limburg deden boerenervaring op met het beter vasthouden van water op hun grond. Toch is waterbeheer in Nederland vooral gericht op kwaliteit van het water en minder op kwantiteit.

‘Ik weet niet het perspectief van alle regio’s. Mijn studie richtte zich op de Zuidwestelijke Delta’, zegt Nienke Hellinga, student aan Wageningen University & Research. Ze deed onderzoek naar watermanagement voor haar studie weerbare landbouw- en voedselsystemen. ‘Mijn studie integreert plant- en bodemtechnische kennis met sociale en economische kennis.’

Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s) maken het meten en belonen van prestaties op bedrijfsniveau mogelijk. Hellinga keek naar de mogelijkheden voor een systeem gebaseerd op KPI's. Ze komt tot twee belangrijke conclusies. ‘Het kiezen voor de beste indicatoren is belangrijk bij watermanagement. En ten tweede dat bestuurlijke verdeling sturen op waterhoeveelheden in gebieden ingewikkeld maakt.’

Wat geeft waterkwaliteit zo’n groot gewicht in het beleid? ‘Het komt doordat de EU doelen stelt in de Kaderrichtlijn Water. Bij vervuiling is het ingewikkeld terug te leiden wat de bron is. Dat geldt ook voor welke indicator op bedrijfsniveau het beste gebruikt kan worden om afname te meten. Waterkwantiteit omzetten in concrete bedrijfsdoelen is nog moeilijker.’

Indirecte relaties

Welke methoden kunnen boeren gebruiken als het gaat om het vasthouden van water. En welke indicatoren maken de mate van succes meetbaar of beloonbaar? ‘Hoeveel water er valt is meetbaar, maar hoeveel het gebied vasthoudt is complex. Het hangt onder meer af van de hoeveelheid organische stof in de grond en de soorten gewassen.

'Je zou dus de organischestofbalans kunnen gebruiken als indicator. Of de gekozen teelt, bijvoorbeeld een met een lagere waterbehoefte of zonder irrigatie', vult Hellinga aan.

Bij de indicator organische stof geldt dat deze traag opbouwt en afbreekt. Voor de indicator watergebruik van het gewas geldt dat deze afhankelijk is van het management van de boer, het ras of het seizoen. ‘Daarbij komt dat de indicatoren die je kiest vaak bijdragen aan verschillende doelen.’

Hellinga spreekt over ‘indirecte relaties’ van de indicatoren met verschillende doelen. ‘De organischestofbalans heeft bijvoorbeeld een indirecte relatie met het doel vasthouden van water in de bodem. Een indicator die het waterverbruik meet, heeft juist een directe relatie met het doel waterverbruik verminderen.’ Ze concludeert dan ook dat boeren doelen kunnen stellen op verschillende gebieden en daar maatregelen bij kiezen die passen bij hun specifieke waterkundige en bedrijfssituatie.

Maatwerk nodig

‘Er is niet één indicator die goed scoort op alle criteria voor waterkwantiteit. Daarom moet je maatwerk toepassen. Mijn onderzoek komt niet met een totaaloplossing. Ik zie het meer als een opstapje van wat mogelijk is. Ik sprak erover met belanghebbenden in de regio.’

Het vraagstuk waterhoeveelheid is verdeeld over diverse beleidsgebieden. Hellinga stelt dat nieuwe samenwerkingen nodig zijn om enige sturing aan water in gebieden te geven. ‘Het water stroomt immers. In de Zuidwestelijke Delta zijn drie provincies en meerdere waterschappen betrokken bij het waterbeheer.’

‘Bodembeheer valt niet onder de kerntaken van waterschappen’, constateert Hellinga ook. Toch is daar een belangrijke sleutel te vinden voor klimaatadaptatie. Goede infiltratie en watervasthoudend vermogen zijn voor de akkerbouw van belang en bij langdurige droogte zullen telers willen beregenen. Dat kan nu vaak niet, waardoor oogsten al vaker zwaar tegenvielen.

‘Ieder focust op zijn kerntaken. Maar partijen zullen bereid moeten zijn integraal naar de problematiek te kijken’, aldus Hellinga. ‘Dan moet er over grenzen gekeken worden, zowel over grenzen van werkgebied als van kerntaken.’

Een vervolg van de studie van Hellinga ligt bij Bart Housmans van adviesbureau Boerenverstand. Hij zou graag zien dat er duidelijke doelen voor telers gesteld worden en dat die voor een lange termijn gelden. ‘Als je een beloning zet op een bepaalde waarde van een KPI, is dat een stimulans voor een boer om tot verbeteringen te komen. Stapelen van beloningen voor verschillende KPI’s is mogelijk.’

Vervolgstudie

Hellinga geeft mee dat bij de vervolgstudie meer partijen met andere rollen en meer aantallen betrokken moeten worden. Boeren kunnen daarin een grotere rol hebben. Hellinga: ‘Ik zou willen opschalen in het aantal boeren en indicatoren in de praktijk willen testen.’

Bij het kiezen van indicatoren blijken de nauwkeurigste het meest te vragen aan administratie. Het bijhouden van waarden of direct zelf meten, kost vooral extra werk op voor boeren. Daarom pleit Hellinga voor eenvoud waar mogelijk. ‘Er zijn echt mogelijkheden voor het kiezen van KPI’s, maar het moet gaan om waar we waarde aan hechten. Afwegen dus.’