Mestgas risico bij mest mixen en scheiden

Bijna jaarlijks gebeuren er ongelukken door mestgassen omdat die gassen lang niet altijd goed waarneembaar zijn. Methaan is reukloos, maar bij een hoge concentratie onder een rooster- of dichte keldervloer kan een klein vonkje tot explosies leiden met inzakkende vloeren of brand tot gevolg.

Waterstofsulfide heeft in lage concentraties de sterke geur van rotte eieren. Maar hoge concentraties leggen de reukzenuw lam, terwijl het gas dan algauw grote negatieve gevolgen kan hebben voor de gezondheid en in hoge concentraties snel tot de dood kan leiden.

Vanwege deze grote risico's van mestgassen en omdat er nog geregeld ongelukken gebeuren, heeft ZuivelNL een projectvoorstel van BoerVeilig en stichting I-Vee ondersteund. Dat project is onlangs afgerond.

Bij twaalf melkveehouders zijn een jaar lang metingen naar mestgassen in kelders onder verschillende vloertypen uitgevoerd. Hierbij waren voorzitter Eric van den Hengel van stichting I-Vee, Gerjanne van Esveld van NAJK, Colinda van Rees van LTO Nederland, Jetty Middelkoop van Brandweer Amsterdam-Amstelland en Gert-Jan Monteny van Advies-ID betrokken.

Behalve methaan en waterstofsulfide is ook ammoniak gemeten. Waterstofcyanide is eveneens gevaarlijk, maar moeilijk meetbaar en niet meegenomen.

Vier vloertypen

De twaalf deelnemende melkveebedrijven hebben verschillende vloeren: betonnen roostervloeren, emissiearme roostervloeren, een plaatvloer met regelmatige afstort van de mest of een dichte vloer/sleufvloer met eindafstort. De concentraties zijn gemeten onder de vloer in rust en tijdens mest mixen en scheiden buiten of in de stal.

De metingen van waterstofsulfide laten grote verschillen zien. Onder betonnen roostervloeren is de concentratie 0,25 delen per miljoen (ppm). Onder een plaatvloer is de concentratie 0,5 tot 0,75 ppm. Onder een dichte vloer of sleufvloer loopt die concentratie op tot boven de 2,5 delen per miljoen, tien keer hoger dan onder betonnen roosters. Een flink deel van de metingen komt boven de maximaal toegestane concentratie.

Ook bij methaan zijn de verschillen groot. Onder traditionele roostervloeren is de concentratie zo'n 40 ppm. Bij emissiearme roostervloeren is dit ongeveer 100 ppm. Onder de plaatvloer is dit bijna 800 ppm en onder de dichte vloeren/sleufvloeren kan die concentratie oplopen tot 3.300 ppm.

Als er niets met de mest in de kelders gebeurt, zijn de gemeten concentraties niet direct risicovol. Maar zodra er beweging in de mest komt, kunnen plaatselijk hoge concentraties risicovolle gassen vrijkomen.
Bij mest mixen zijn de concentraties methaan en waterstofsulfide op een bedrijf met emissiearme roostervloeren op meerdere plaatsen gemeten. Daarbij loopt de concentratie van methaan op tot 1.760 ppm. Als daar een vonkje van bijvoorbeeld de mixer bij komt, dan kan dit tot een explosie leiden.

Gezondheidsschade

De concentratie waterstofsulfide steeg tot 160 ppm, zeshonderd keer zo hoog als onder de betonroosters. Deze concentratie is schadelijk voor de mens en kan na enkele uren blootstelling tot flinke gezondheidsschade leiden. In de stal bij doorgangen is een hoge concentratie waterstofsulfide van 37 ppm gemeten. Bij meerdere uren blootstelling is dit schadelijk.

Omdat de concentraties methaan en waterstofsulfide onder alle andere vloeren veel hoger zijn dan onder de betonnen vloeren, kunnen deze nog hoger oplopen en grotere risico's opleveren. Het kan leiden tot explosies of concentraties waterstofsulfide die in korte tijd dodelijk zijn voor mens en dier.

Ook bij mest scheiden kunnen hoge concentraties methaan en waterstofsulfide vrijkomen. Vooral als het mest scheiden in de stal gebeurt, kan dit flinke risico's opleveren. De afvoer van de dunne fractie is een echte puntbron. Daar is meer dan 99 procent van de onderste explosiegrens methaan gemeten en meer dan 99 ppm waterstofsulfide en 99 delen ppm ammoniak, boven de limiet van het gebruikte meetapparaat.

Als deze gassen in de stal vrijkomen, dan levert dat flinke risico's op. Bij een goede ventilatie kan de concentratie snel verdunnen, maar het advies is om de mest buiten de stal te scheiden.
Mest scheiden of mixen kan het best gebeuren op dagen met veel wind, door de stal maximaal te ventileren en ervoor te zorgen dat de koeien vaststaan aan het voerhek of buiten in de wei lopen.

Minder ammoniakemissie

In het onderzoek zijn ook de concentraties ammoniak gemeten. Ammoniak is pas bij een langdurige hoge concentratie risicovol voor mens en dier. Aan de concentraties is te zien of emissiearme systemen werken. Een hoge concentratie betekent dat er minder ammoniak de lucht in gaat.

Bij plaatvloeren is de ammoniakconcentratie in de kelder tweemaal zo hoog als bij betonnen roosters. Bij emissiearme roostervloeren is de ammoniakconcentratie driemaal zo hoog. Onder dichte vloeren en sleufvloeren is de ammoniakconcentratie vijfmaal zo hoog als onder betonnen roostervloeren en soms zo hoog dat de ammoniakconcentratie boven de detectielimiet ligt.