Mestgassen levensgevaarlijk voor mens en dier

'Ik vergeet dit verhaal nooit meer', begint adviseur gevaarlijke stoffen Jetty Middelkoop van brandweer Amsterdam Amstelland. Ze vertelt over een boer die aan het mestmixen was en merkte dat een deel van de kalveren platging. Hij riep zijn vrouw, ze renden de stal in en sleepten de bedwelmde dieren naar buiten. De veearts kon de dieren niet meer redden.

Middelkoop: 'Terwijl de dierenarts met het echtpaar naar de dode kalveren keek, werd hij pisnijdig op ze. 'Waarom zijn jullie weer de stal ingegaan? Jullie hadden hier wel naast kunnen liggen.'

Mensen verongelukken

Het echtpaar kwam er goed vanaf, maar soms gaat het ook flink mis. Elke maand sterven er dieren door ongelukken met mestgassen en te vaak verongelukken er ook mensen.

Middelkoop rijdt het land door om zowel brandweerlieden als veehouders te informeren over de gevaren van mestgassen. 'Zie je dieren omvallen? Zet dan onmiddellijk de pomp uit, verlaat de stal en bel de brandweer', zegt ze stellig. 'Mix nooit bij windstil of mistig weer. Waait het goed, zet dan alles open. Het liefst stuur je alle dieren naar buiten. Lukt dat niet, voer ze dan zodat ze aan het voerhek staan met hun kop boven de dichte vloer.'

Metingen in stal

BoerVeilig, stichting I-Vee en ZuivelNL sloegen de handen ineen om de gevaren van mestgassen onder de aandacht te brengen. Ze zetten een enquête uit voor boeren om de omvang en ernst van het probleem helder te krijgen, want daar is nog weinig over bekend. De enquête is onderdeel van een tweejarig project.

Twaalf melkveehouders voeren een jaar lang metingen uit in hun mestputten. Dit geeft inzicht in de gehaltes mestgassen onder diverse omstandigheden. 'Het is een campagne om melkveehouders bewust te maken van de gevaren van mestgassen', zegt Gerjanne van Esveld, projectleider bij het NAJK, net als LTO een van de organisaties achter BoerVeilig. 'Er zijn jaarlijks nog te veel dodelijke ongevallen in de melkveehouderij.'

Meest voorkomende ongevallen

Ongelukken door mestgassen staan in de top vijf van meest voorkomende ongevallen op de boerderij. Ook werken met machines en rijdende voertuigen, vallen van hoogten en werken met dieren staan op dit lijstje. 'De agrarische sector staat op de zesde plek van meest gevaarlijke beroepen', weet Colinda van Rees, LTO-sectorspecialist melkveehouderij. 'Veiligheid is ontzettend belangrijk en dat benoemen we ook in beleidsdiscussies.'

Als voorbeeld haalt Van Rees het Convenant dierwaardige veehouderij aan, waarin het verwijderen van hoorns door de Dierenbescherming ter discussie wordt gesteld. 'In deze gesprekken benadrukken we dat je de veiligheid van zowel mens als dier niet uit het oog moet verliezen.'

Onzichtbare vijand

Mestgas is een onzichtbare vijand, stelt BoerVeilig in de campagne. Je ruikt ze meestal niet. 'Het gevaar wordt onderschat, je kunt plotseling bewusteloos raken', zegt Van Esveld. 'Soms vallen de vogels uit de lucht of zie je een pink omvallen. Iedereen kent wel zo'n geval. De ernstige situaties komen in de krant, zoals de ontplofte mestkelder in Maarsbergen waar de koeien door de lucht vlogen.' Wat de krant haalt, is volgens haar slechts het topje van de ijsberg.

Mestgassen zijn er in varianten. Niet alleen hoge concentraties methaan (CH4) leveren gevaar op in de stal. Ook het giftige waterstofsulfide (H2S), een gas dat vrijkomt door de afbraak van eiwitten (rotting), en soms ook blauwzuurgas (HCN) zijn zeer gevaarlijk. Een ademteug is al voldoende om iemand te bedwelmen of te laten sterven.

De meeste mestgassen ontstaan doordat bacteriën in de mest onverteerde voerresten omzetten. Methaan is ook brandbaar en explosief. Dat isgevaarlijk tijdens het mixen, maar ook als je in de stal gaat lassen, slijpen of branden. Of als je een sigarettenpeuk weggooit.

Maximaal ventileren

'Realiseer je dat een mestput een continue gasfabriek is', waarschuwt Middelkoop. Eigenlijk horen er overal bordjes te hangen met de tekst: vuur, open vlam en roken verboden. 'Moet je iets lassen of slijpen, haal het werk dan naar buiten, als dat kan tenminste', zegt ze. 'Ventileer anders altijd maximaal en dek de open delen naar de mestput, zoals roosters of een mestspleet, rondom je werkplek af.'

Een emissiearme stalvloer lijkt in eerste instantie veiliger dan een roostervloer omdat een eventueel vonkje bij zo'n vloer minder snel in de mestput terecht komt. Maar als dat wel gebeurt, is het effect veel groter dan in een put onder roosters. 'Het gas kan nergens heen waardoor er een drukgolf ontstaat', legt Middelkoop uit.

Ruben Klein Teeselink, NAJK-bestuurder en melkveehouder in Holten, doet mee aan het mestgassenproject van BoerVeilig en meet elke acht weken de gassen in zijn mestputten. Hij heeft zowel roostervloeren als dichte emissiearme stalvloeren.

'Het valt me op dat waarden in de kelder bij de emissiearme vloer vele malen hoger zijn. Die van de roostervloeren zijn lager omdat de gassen kunnen ontsnappen.' Met deze uitslag begrijpt hij niet waarom de RAV-systematiek door sommige partijen failliet wordt verklaard.

Welke maatregelen neemt Klein Teeselink zodra hij gaat mestmixen? 'Ik mix alleen als er redelijk veel wind is. Ook gaan alle gordijnen open zodat er veel frisse lucht in de stal komt. Als het even kan, mixen we ook niet op momenten dat er veel schooljeugd voorbij fietst. We willen natuurlijk geen klachten.'