Coöperatie De Plaatsen goedkoper en beter dan in de supermarkt

In een zaal in het Brabantse Boxtel luistert een groep boeren naar Geert van der Veer en Hans Huijbers, oud-voorzitter van ZLTO. Beiden behoren tot de initiatiefnemers van De Plaatsen. Ze zijn ook beiden betrokken bij de Herenboeren, die in 2016 op dezelfde plek begon en sindsdien groeit als kool.

In Nederland zijn nu 24 Herenboerderijen met 400 hectare en zo'n tienduizend coöperatieleden die gezamenlijk eigenaar zijn. Bovendien zijn er nog dertig boerderijen in ontwikkeling.

Beperkingen

Maar het concept Herenboeren heeft zijn beperkingen. De leden zijn vrijwel allemaal hoogopgeleide mensen met een goed inkomen. Diversiteit is er nauwelijks. Bovendien zit het Van der Veer dwars dat bestaande boeren niet zijn geholpen met het concept. Een derde beperking is dat er volgens hem slechts ruimte is voor zeventig tot honderd Herenboerderijen.

Van der Veer merkt altijd dat coöperatieleden veel sympathie krijgen voor boeren en voor voedselproductie. Want ook Herenboeren hebben, net als andere boeren, te maken met veel regels en ook bij hen komen er ziektes in gewassen en in dieren die moeten worden bestreden en ook bij hen kunnen de opbrengsten tegenvallen. 'Het vergt veel uitleg, maar dan is er veel sympathie', is de ervaring van Van der Veer.

Boer-burgerverbinding

Die verbinding is hard nodig, vinden beide sprekers. Want burgers kopen in de supermarkt producten in plaats van voedsel. Producten waarbij vaak onherkenbaar is hoe ze zijn gegroeid en welke bijdrage boeren daaraan hebben geleverd. Van der Veer: 'Burgers zijn de binding met het voedsel verloren.'

Tegelijk kent de landbouw serieuze uitdagingen. De wijze van produceren ligt onder vuur en door een stapeling van regels en grote onzekerheid haken veel ondernemers af. Beide sprekers constateren dat vooral bedrijven met een serieuze neventak en grootschalige bedrijven overblijven. Huijbers: 'Het hele middensegment verdwijnt.'

Gebiedsprocessen

Daarbij komt dat in de gebiedsprocessen die nu aan de gang zijn, het belang van voedselproductie nauwelijks aan de orde komt. Van der Veer: 'Daar gaat het over biodiversiteit, emissie, landschap, CO2 en, oh ja, ook nog voedsel.'

Burgers willen niet te veel hinder ondervinden van de transitie van de landbouw, legt de initiatiefnemer van De Plaatsen uit. 'Die willen de pijn van de transitie niet voelen. Het gevolg daarvan is uitkoop van bedrijven.'

Die ontwikkelingen gaan Van der Veer aan het hart. Zijn ideaal is als boeren en burgers samen voedsel produceren dat goed is voor mens en aarde en beschikbaar is voor iedereen, dus niet alleen voor duurdere nichemarkten. In zo'n situatie krijgen boeren weer applaus van burgers, net zoals bij de Herenboeren. Daar krijgen de boeren aan het eind van het jaar applaus voor hun werk, vertelt de initiatiefnemer van De Plaatsen.

Ook burgers hebben er baat bij als ze meer zijn betrokken bij voedselproductie. Want meer dan 80 procent van de producten in de supermarkt is ongezond, vooral omdat ze te veel zout en suikers bevatten. Wereldwijd neemt het aantal mensen met diabetes sterk toe. Bovendien zit voedsel nu vaak vol met andere toegevoegde middelen. Als burgers meer weten over de manier van produceren, zullen ze kiezen voor gezonder voedsel.

Om die verbinding te herstellen, hebben de initiatiefnemers van De Plaatsen met onderzoekers en financiële deskundigen een concept ontwikkeld dat boeren meer kan opleveren en tegelijk burgers nauwer betrekt bij voedselproductie.

Witte kool

De initiatiefnemers zijn daarbij uitgegaan van witte kool die in een supermarktadvertentie 1,99 euro kost. Van een hectare komen 45.000 witte kolen. Bij de winkelprijs van 2 euro betalen consumenten in totaal 90.000 euro per hectare. Daarvan komt gemiddeld zo'n 16.000 euro bij de boer. Per hectare zit er een gat van ruim 70.000 euro tussen de telersprijs en de winkelprijs. 'Daarmee zijn we gaan rekenen', zegt Van der Veer.

Met dat bedrag zijn de logistiek, de verwerking en een verdeelstation te betalen. Van de rest van het bedrag gaat de helft naar de eigen winkels. De andere helft gaat naar twee verzekeringen, één om het oogstrisico te dekken en één voor een grondfonds. Dan resteert in dit voorbeeld nog meer dan 1.000 euro per hectare kool. Dat is voor de teler.

In het concept komt er voor elke 75 tot 100 hectare een winkel die 2.500 coöperatieleden voorziet van voedsel voor een prijs die lager is dan in de supermarkt.

Voorbeelden in buitenland

In het buitenland zijn al enkele succesvolle voorbeelden van het concept. Onder meer in Zuid-Korea is er een concept met 2.500 boeren en een miljoen leden.

'Het gaat erom om boeren en burgers bij elkaar te brengen', zegt Van der Veer. 'Dat lukt niet met de huidige kanalen. Ik heb dat gedaan bij de Herenboeren. Ik kan nog tien jaar consumenten ophalen voor gangbare boeren. Is het dat de moeite waard, zodat jullie meer dan 1.000 euro per hectare extra kunnen verdienen? Als we niets doen, neemt het aantal boeren nog sneller af.'

De initiatiefnemers hebben het concept besproken met meerdere groepen boeren. Ze zijn ook in gesprek met burgers in Tilburg-Noord en met boeren in die regio. Daarnaast is er een netwerkbijeenkomst met mensen uit de agroketen gepland. Huijbers verwacht dat nog voor de zomer het besluit go of no-go wordt genomen.