Minister Wiersma zet in op grote systeemwijziging

LTO presenteerde deze week een voorstel om via een juridische route uit de stikstofimpasse te komen, met eigen suggesties voor aanpassing van de nieuwe wet- en regelgeving. De organisatie deed dit in samenwerking met advocatenkantoor Houthoff.

Volgens landbouwminister Femke Wiersma geven afrekenbare bedrijfsspecifieke emissienormen gehoor aan de breedgedragen wens om van depositie- naar emissiebeleid te gaan. Ze wil boeren 'perspectief en duidelijkheid' bieden. Doelen moeten 'realistisch en haalbaar' zijn, maar ook zijn gericht op een 'niet-vrijblijvende daling van emissies'. Ze wordt niet concreet over wat dit precies inhoudt.

Het zal wel enige tijd vergen om de afrekenbare bedrijfsspecifieke emissienormen daadwerkelijk uit te rollen. Het vraagt volgens de minister om 'een uitvoerige systeemwijziging die niet van vandaag op morgen is gerealiseerd'.

Op dat laatste reageert Gerard Ros, onderzoeker van Wageningen University & Research (WUR) en medeauteur van een adviesrapport over doelsturing, teleurgesteld. Volgens hem kan nu al met 'stimulerende doelsturing' worden gestart. Met de GLB-gelden en ecoregeling kunnen boeren worden beloond voor vrijwillige emissiereducties.

Op de lange termijn kan dan worden gestart met 'normerende doelsturing', dat een verplicht karakter heeft. 'Je hebt wel vier tot vijf jaar nodig', stelt Ros. 'Het vergunningstelsel moet worden aangepast, nieuwe gebruiksnormen moeten worden vastgelegd bij de RVO en mensen moeten worden opgeleid bij de NVWA om het te controleren. Daarom moeten we niet wachten tot het kan, maar nu al beginnen met stimulerend beleid zodat boeren eraan kunnen wennen.'

Wiersma heeft tijd nodig om te onderzoeken wat het emissiereductiepotentieel van boeren is. Hiervoor wordt voor verschillende bedrijfstypen per sector in kaart gebracht welke reductie praktisch mogelijk is met de beschikbare maatregelen.

De landbouwminister vindt het nog te vroeg om nu al bedrijfsspecifieke emissienormen te noemen. Dit vergt verdere uitwerking. Hetzelfde geldt voor de manier waarop emissies worden gemeten en de borging van deze data. Basis daarvoor is de stoffenbalans. Met pilotprojecten wordt die systematiek met bijbehorende kritieke prestatie-indicatoren (KPI's) en de gewenste bedrijfsmaatregelen uitgewerkt tot een robuust systeem.

'Dat zal gaan om haalbare, realistische doelen waarmee tegelijk een bijdrage kan worden geleverd aan het landelijke doelbereik. Dat is ook nodig, gezien de opgave die er is. Ik weet, mede op basis van concrete voorbeelden uit de praktijk, dat veel boeren al stappen hebben gezet in het reduceren van emissies en dat aanzienlijke reducties haalbaar zijn', schrijft Wiersma in de Kamerbrief waarin zij haar plannen ontvouwt.

Kamer reageert verheugd

Vanuit de Tweede Kamer wordt verheugd gereageerd op de aankondiging van de minister dat ze met een emissiegestuurd beleid wil komen. Thom van Campen, landbouwwoordvoerder van de VVD: 'De boer aan het roer is een beweging die wordt gemaakt met doelsturing die positief is. Ik wil vooral hameren op snelheid en borging van nieuw beleid. 2030 komt sneller dan we denken.'

Volgens Van Campen zijn al diverse keren moties ingebracht met concrete voorstellen over de invulling. 'Wat ons betreft hoeft de uitwerking dan ook niet lang te duren. Tegelijk roep ik Wiersma op actiever de samenwerking met het bedrijfsleven op te zoeken, omdat daar veel ervaring is met doelsturing en systematieken zijn ontwikkeld.'

Pieter Grinwis (ChristenUnie) diende de afgelopen tijd drie moties in met voorstellen voor de invulling van doelsturing. 'We wachten al lang op deze brief. Het is goed dat hij er nu ligt.' Toch is hij ook kritisch. Hij vindt de Kamerbrief opmerkelijk weinig concreet, omdat het een procesmatige opsomming is over wat de minister van plan is.

'Wiersma had op zijn minst kunnen stellen dat ze de KDW wil vervangen door een concreet emissiedoel en wat dit dan is. Dan hadden boeren alvast geweten waar ze zich op moeten richten', stelt Grinwis. 'Het gaat uiteindelijk om het maken van politieke keuzes en ik vraag me af of deze BBB-minister daartoe in staat is.'

NSC-Kamerlid Harm Holman kan zich goed vinden in de aanpak van het kabinet, maar mist bij de minister een visie waar het nieuwe beleid aan kan worden opgehangen. 'Welke landbouw willen we, welke hoeveelheid emissie is mogelijk en waar? Die vragen moeten eerst worden beantwoord, om daarna met een invulling van het beleid te kunnen komen.'

Daarnaast hamert ook Holman op snelheid. Hij meent dat al snel kan worden gestuurd op ureum om de stikstofuitstoot terug te dringen en op het stikstofbodemoverschot per hectare om de waterkwaliteit aan te pakken. 'Er is veel onderzoek gedaan en er gebeurt ook al veel. Met name vanuit het bedrijfsleven. Door daarbij aan te sluiten kunnen we snelheid maken. En dat is hard nodig.'

Plan van LTO

Vanuit de sector wordt wisselend gereageerd. LTO is positief over de Kamerbrieven en ziet de oplossing vooral in een aanpassing van de wet- en regelgeving. In samenwerking met advocatenkantoor Houthoff ontvouwde de belangenorganisatie dinsdag een eigen plan.

Wat LTO betreft is een grondige herziening van het beleid cruciaal om uit de crisis te kunnen komen. Zij pleit voor herinvoering van het intern salderen met een vergunningsvrije voortoets, het ophogen van de rekenkundige ondergrens, een legalisatiewet voor PAS-melders, herziening en mogelijk samenvoegen van Natura 2000-gebieden en een gebiedsgerichte aanpak als vervanging van de KDW.

Voorzitter Ger Koopmans benadrukt het belang van het LTO-advies. 'Ondernemers hebben een vergunning nodig om stappen te zetten in verduurzaming en te investeren in innovaties. En langetermijnzekerheid om dat economisch verantwoord te doen.'

Perspectief voor jonge boeren

Het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) noemt Wiersma's voorstellen 'een stap dichter bij duidelijkheid en perspectief voor jonge boeren'. De belangenbehartiger is groot voorstander van doelsturing, omdat boeren daarmee worden beoordeeld op hun eigen prestaties. 'Bedrijfsspecifieke doelen geven ondernemers duidelijkheid en handelingsperspectief. Maar ze moeten daarvoor wel alle ruimte krijgen', zegt portefeuillehouder Leefomgeving Merel Straathof.

Bij NAJK leven wel zorgen over de snelheid van invoering en de borging van nieuw stikstofbeleid. De organisatie roept de minister op om 'voortvarend te werk te gaan en de invoering zo snel mogelijk te realiseren'. Ook moeten doelen langjarig vastliggen, zodat een volgend kabinet er niet aan gaat morrelen. 'De doelen moeten geen politieke speelbal worden. Als ze eenmaal zijn gesteld, moeten ze worden beschermd tegen politieke wisselingen', aldus Straathof.

Agractie is positief over de intentie van de minister om een hogere rekenkundige ondergrens in te voeren. 'Een goede en eerste logische stap op weg naar verandering', stelt ze in een reactie. De actiegroep vraagt zich wel af in hoeverre PAS-melders daarmee kunnen worden gelegaliseerd. Daar moet snel duidelijkheid over komen, vindt de organisatie.

Fundament veranderen

Over doelsturing is Agractie minder te spreken. Een wijziging van depositie- naar emissiebeleid is volgens de actiegroep geen ander beleid. 'Als de huidige resultaatverplichtende depositiedoelstellingen (KDW's) worden vervangen door resultaatverplichtende emissiedoelstellingen, verandert er in feite niets aan het fundament onder het natuurbeleid.'

Beter stopt Nederland met sturen op stikstof, aldus Agractie, en gaat het sturen op Europese instandhoudingsdoelstellingen waarbij de verantwoordelijkheid ligt bij provincies en terreinbeherende organisaties. 'Let wel: wij zijn voor emissiebeleid, maar sceptisch over emissiesturing. Blijven sturen op stikstof haalt ons niet uit het stikstofmoeras. Mocht de minister toch doorgaan op dit pad, dan zullen wij dat kritisch blijven volgen.'

Kernpunten van het kabinet en LTO Nederland

Juridisch kader

Het kabinet wil komen tot een ander juridisch kader voor het verlenen van vergunningen en het beheersen van een stikstofdepositierisico. Zo wordt bekeken of het juridisch houdbaar is om binnen de geldende internationale en Europese kaders een noodwet te maken die andere eisen stelt, om zo buiten de bestaande kaders te treden. Onder deze aanpak vallen ook enkele van de onderstaande punten.

Doelsturing

Het kabinet zet vol in op een omslag van middelenbeleid naar doelsturing in de landbouw om de reductiedoelstellingen voor stikstof en broeikasgassen te halen. Dit betekent dat agrariërs voor de lange termijn via bedrijfsspecifieke emissiedoelen duidelijkheid krijgen over de stikstofreductie die van hen wordt gevraagd. Zij kunnen daarna zelf bepalen hoe zij die reductie gaan behalen. Welke normen gaan gelden en hoe dit wordt gemeten, moet nog worden vastgesteld.

Rekenkundige ondergrens

De mogelijkheden voor een hogere rekenkundige ondergrens voor stikstof worden onderzocht door het kabinet. Dit betekent dat voor activiteiten met een beperkte uitstoot de vergunningsplicht vervalt. Dit moet er onder meer voor zorgen dat een groot deel van de PAS-melders hun natuurvergunning terugkrijgt.

Naar Brussel

Het kabinet onderzoekt welke stappen mogelijk zijn in Brussel, zowel op korte als op lange termijn. Daarbij wordt onder andere onderzocht of Brusselse regels misschien iets te streng zijn geïnterpreteerd en of daar nog bewegingsruimte zit.

Waterkwaliteit

In de aanloop naar het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn wordt bekeken op welke wijze doelsturing een plek in dit programma kan krijgen. De te ontwikkelen systematiek wordt gebaseerd op een combinatie van metingen aan de hand van grondmonsters (N-mineraal) en het vaststellen van het stikstofbodemoverschot.

Natura 2000-gebieden

Er wordt realistisch gekeken naar verbetering van de aanwijzing van soorten en habitats in Natura 2000-gebieden en hoe dit zich verhoudt tot de huidige staat van instandhouding van soorten en habitats. Waar noodzakelijk en mogelijk worden aanwijzingsbesluiten en beheerplannen aangepast om het proces van vergunningverlening te ondersteunen.

Voorstel LTO Nederland

LTO Nederland heeft dinsdag voorstellen gedaan die een juridisch kader kunnen vormen voor het toekomstige stikstofbeleid. Deze voorstellen zijn aangeboden aan de ministeriële commissie Stikstof, landbouwminister Femke Wiersma en de Tweede Kamer. Deze loopt langs vier lijnen: intern salderen weer vergunningvrij, de kritische depositiewaarde schrappen uit de wet, een legalisatiewet voor PAS-melders en een herziening van het Natura 2000-beleid.

Gebiedsspecifieke doelstelling

LTO Nederland vindt dat de kritische depositiewaarde uit de wet moet worden gehaald en moet worden vervangen door gebiedsspecifieke doelen die maatwerk mogelijk maken. Deze sluiten beter aan bij de ecologische situatie in individuele Natura?2000-gebieden en bij de mate van haalbaarheid in de praktijk. De gebiedsspecifieke doelen kunnen worden gecombineerd met gebiedsspecifieke bronmaatregelen en een ‘stikstofquotum’ per bedrijf voor ammoniakemissie.

Tweede Kamer in debat

De Tweede Kamer heeft donderdag gedebatteerd over de plannen van het kabinet. Het verslag is terug te lezen op nieuweoogst.nl.