Onderzoekers bundelen praktische mogelijkheden doelsturing

Het kabinet-Schoof wil het vakmanschap van boeren weer centraal stellen bij het halen de wettelijke doelen voor stikstof, broeikasgassen en grondwaterkwaliteit. Boeren mogen zelf bedenken hoe ze de doelen halen, de overheid beperkt zich tot 'doelsturing'. Daarvoor zijn vier varianten geschikt, stellen de onderzoekers in hun rapport.

De eerste vorm is stimulerende doelsturing. Daarbij kan een agrarisch ondernemer vrijwillig kiezen voor een milieu- of natuurdoel en krijgt deze daar een vergoeding voor. Een voorbeeld is het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), waarbij boeren een vergoeding krijgen als ze weidevogels beschermen en houtwallen of waterpoelen onderhouden.

Geleverde prestaties

Doelsturing op basis van geleverde prestaties is de tweede vrijblijvende vorm. Hierbij verrichten boeren activiteiten die bijdragen aan een doel, waarbij ze aan de hand van metingen een vergoeding krijgen. Een voorbeeld is het BedrijfsBodemWaterPlan; ondernemers scoren punten met maatregelen die aantoonbaar de bodemgezondheid en waterkwaliteit verbeteren.

Bij de derde vorm – normerende doelsturing – vertaalt de overheid het doel in een norm en legt die vervolgens dwingend op. Agrariërs moeten deze norm halen. Doen zij dat niet, dan volgt een sanctie. Het Mineralen Aangiftesysteem (MINAS) dat mineralenverliezen in de landbouw moest terugdringen rond de eeuwwisseling, is hier een voorbeeld van. De Afrekenbare Stoffenbalans die nu wordt voorgesteld om het stikstofprobleem op te lossen, is dat ook.

Ook dwingend is de vierde vorm van doelsturing, die maakt gebruik van normeren en beprijzen. Elke boer krijgt bijvoorbeeld een emissieplafond voor ammoniak en broeikasgassen in de vorm van emissierechten. Na toekenning mogen bedrijven deze emissierechten (ver)kopen en (ver)huren. Daarmee krijgen de rechten een prijs en reguleert de markt de emissierechten.

Gezamenlijk keuzes maken

De onderzoekers geven verschillende methoden voor hoe de landelijke doelen vertaald kunnen worden naar bedrijfsdoelen. Overheid en landbouw kunnen hier gezamenlijk een keuze in maken. In alle gevallen stelt de wetgever de grenswaarden vast van de uitstoot van ammoniak, broeikasgassen en nitraat. Boeren moeten daar onder blijven. De grondgebonden landbouw krijgt grenswaarden per hectare, de intensieve veehouderij per dier.

Daarbij hebben de onderzoekers twee reductievarianten doorgerekend. In de eerste variant moeten alle boeren in Nederland met elkaar de ammoniakuitstoot halveren, wat resulteert in een grenswaarde van 22 kilo ammoniakuitstoot per hectare per jaar voor grondgebonden bedrijven en 0,51 kilo ammoniakemissie per varken per jaar.

In de tweede variant moet de intensieve veehouderij 75 procent van de huidige ammoniakemissie reduceren en de grondgebonden boeren 40 procent. Hierdoor ontstaan andere grenswaarden per bedrijfstak. Er zijn ook andere verdeelsleutels of varianten mogelijk, schrijven de onderzoekers.

Om de wettelijke doelen op het gebied van stikstof, waterkwaliteit en klimaat te bereiken, is op termijn dwingende normerende doelsturing nodig, stelt het collectief. Die zou een rol moeten spelen in vergunningen en handhaving. Het beleid om de biodiversiteit te stimuleren, kan worden vormgegeven met stimulerende doelsturing en sturing op basis van geleverde prestaties.