Recensie: 'De laatste dagen van de dorpsgek' legt lacune op platteland bloot

Dat is een vreemde tegenstelling, stelde cultureel antropoloog en auteur Anne-Goaitske Breteler vast. Ze schreef er het boek 'De laatste dagen van de dorpsgek' over. Ze focust zich daarbij op het Friese platteland.

Aan de hand van een aantal 'dorpsgekken', excentriekelingen van wie Breteler op beeldende wijze de verhalen optekent, en een inventarisatie van de geestelijke gezondheidszorg in Friesland probeert de auteur grip te krijgen op het fenomeen. Ze put daarbij ook uit de eigen familiegeschiedenis. In dit geval die van haar betovergrootvader Reinder Brolsma die zich weliswaar niet vreemd gedroeg, maar wel depressief een zelfgekozen dood vond in een kanaal.

Over dat tragische voorval werd in haar familie altijd gezwegen. Ook nu nog blijkt het lastig om mensen aan het praten te krijgen over het onderwerp. Breteler vraagt zich af of dat stilzwijgen en de kennelijke schaamte die erachter zit, bijdragen aan het onvermogen het onbenoembare bespreekbaar te maken. En of dat daarmee het creeëren van vangnet voor mensen in geestelijke nood in de weg staat.

De geschiedenis leert overigens ook dat sommige zonderlingen uit het verleden wel degelijk steun vonden bij een ander en op die manier konden blijven functioneren. Zo liet een boer zo'n individu de schillen ophalen in Workum.

Hulpverlening verdween uit het zicht

Een deel van de verklaring voor de lacunes in de geestelijke gezondheidszorg op het platteland ligt volgens Breteler in het feit dat veel van die zorg werd verplaatst naar zorginstellingen in de stad. Zo verdween de hulpverlening uit het zicht van plattelanders. Op geestelijke nood rust nog steeds een taboe, ziet de auteur. Dat maakt bijvoorbeeld een LTO-project als Taboer blijkbaar ook nodig.

Breteler stelt dat sociale controle en het onvermogen je diepste gevoelens te uiten – het Fries kent volgens haar opmerkelijk weinig begrippen daarvoor – sterker werken dan het gebruik om juist op het platteland naar elkaar om te kijken. Het zou mooi zijn als plattelandsbewoners zich minder gelegen laten liggen aan wat anderen van hen vinden, besluit ze.