'Sorghum past goed bij de behoefte van melkgeiten'

Geitenhouder Tom van Bakel pakt een pluim van een hoge stengel sorghum en bekijkt de korrels die eraan zitten. Ze zijn nog niet wit, het gewas is nog niet rijp.

Waarschijnlijk gaat dat er dit seizoen ook niet van komen. Over een paar weken, na de laatste mais, wordt de sorghum gehakseld. Op dit perceel zijn twee rassen gezaaid. Het ene ras is hoog en heeft veel stengel. Bij het andere laat de bruine nerf in het blad zien dat het een BMR-type is met een hogere verteerbaarheid.

Met 240.000 planten per hectare heeft het sorghumperceel meer massa dan een maisperceel. 'Vorig jaar was de sorghum veel beter, maar net als de mais rijpt het gewas dit jaar niet af', vertelt Van Bakel als hij een blik werpt op het perceel. 'Dat is jammer, maar niet direct een probleem. We telen het gewas in de eerste plaats niet voor het zetmeel. We kunnen de geiten prima melken met de celwanden die sorghum bevatten.'

Sorghum is fris en smakelijk en bevat veel goed verteerbare ruwe celstof. Dat is precies wat een geit goed verteert, weet Van Bakel. 'Een hoog eiwitgehalte krijg je alleen als de pens optimaal functioneert. Dat lukt ons met sorghum uitstekend. Gras is vaak sneller en malser. De combinatie met de sorghum werkt goed samen in de pens. Het past bij de behoefte van een geit.'

Het bedrijf telt 935 melkgeiten en 300 opfoklammeren. Jaarrond zijn de gehaltes 4,16 procent vet (zonder vetverhoger) en 3,66 eiwit bij 1.268 liter per geit. 'Als we geen last van blauwtong hadden gehad, dan zaten we nog hoger. Dat heeft er best wel ingehakt.'

Het eerste teeltjaar maakte Van Bakel balen van de sorghum. Dat pakte goed uit, de sorghum bleef mooi en fris. Maar het bleek veel werk om met balen te werken. Het tweede jaar kuilde hij de sorghum in, sinds vorig als lasagnekuil. In deze kuil ligt bietenpulp, mais, sorghum en bovenop nog een laag mais. Het bedrijf voert de kuil met een mengvoerwagen op de voergang, aangevuld met geitenbrok. De geiten krijgen nu ook nog citruspulp.

Zelf weer voeren

'Vanaf 2016 hebben we het voeren drie jaar lang uitbesteed, maar sinds vijf jaar doen we weer zelf', zegt de geitenhouder. 'Dat komt ook omdat onze zoon Thomas sinds een jaar of zes volledig meewerkt. De arbeidsverdeling is nu beter.' De ruwvoerteelt, de rantsoenen en alle andere zaken rondom het voeren liggen voornamelijk bij Thomas van Bakel.

In totaal heeft de familie 22 hectare grond in gebruik. Op 10 hectare staat gras, op 8,5 hectare snijmais en op 4 hectare sorghum, vooral op de droogtegevoelige grond. Van een gestopte boer kopen de Van Bakels 3 hectare gras, 5 hectare mais en 0,5 hectare sorghum.

'Thomas is alert op goed ruwvoer van eigen land', vertelt zijn vader. 'Hij is erg scherp op tijdig maaien, iedere vier weken. Afgelopen weekend hebben we nog een mooie vijfde snede gemaaid en ingekuild.'

Tom van Bakels vrouw Heidi focust zich op de lammeren en jonge geiten. De aflammerperiode ligt zo tussen half februari en begin mei. Deze week staat de KI gepland, in de hoop dat het aflammerseizoen net na de carnavalsperiode start. 'We letten bij de keuze voor bokken vooral op het percentage eiwit, daar wordt op betaald.'

Makkelijker doorlopen

De melk wordt geleverd aan geitenkaasproducent Capra in België. Van Bakel zelf melkt graag. Sinds de sorghum in het rantsoen zit, lopen de geiten veel beter de melkstal in, zo ervaart hij. 'Ze zijn minder verzadigd en lopen makkelijker door.'

Dat de geitenhouder zes jaar geleden met sorghum begon, had twee redenen. 'Allereerst speelt mee dat we een zeer goed maisseizoen hadden in 2017, het zetmeelaandeel was hoog. Het maisaandeel in het rantsoen was toentertijd zo'n 80 procent. Maar het hoge zetmeelgehalte zorgde voor clostridium bij de geiten.'

Wat als tweede meespeelde was de aankoop van 1,7 hectare grond dat tien jaar door een boomkweker in gebruik was geweest. 'We brachten er een flinke laag zand op. Ik zocht een gewas dat de bodemstructuur op dat perceel kon verbeteren. Sorghum wortelt diep.'

De ervaring is ook dat sorghum via de wortels voedingsstoffen overlaat voor het volgende gewas. 'Wij zaaien als vanggewas bladrogge en Italiaans raaigras in. Dit maaien we en kuilen we in het voorjaar in. We zijn zelfvoorzienend met eigen ruwvoer. Het is daarom erg prettig om in het voorjaar al een goede eerste snede te kunnen maaien.'

De opbrengst van de sorghum ligt bij Van Bakel tussen de 12 en 15 ton droge stof per hectare. Dit jaar zal de opbrengst zo'n 13 tot 14 ton zijn, zegt hij voorzichtig, terwijl hij inschattend om zich heen kijkt in het perceel.

Voederwaarde

De voederwaarde ligt op papier net iets onder die van mais. 'Ik vind opbrengst niet leidend', reageert de Brabantse geitenhouder. 'Ook al heb ik 10 ton minder in de kuil, als ik zie dat ik gezonde geiten heb en de gehaltes goed zijn en blijven, sta ik fluitend in de melkstal. Dat is mijn insteek. Dan zegt die 10 ton meer of minder mij echt niet zoveel.'

Dat sorghum is aangemerkt als verplicht rustgewas op zand- en lössgrond, vindt de geitenhouder ook een voordeel van het gewas. Dit mag ook een mengteelt van sorghum en mais zijn, al moet dit dan wel minimaal twee derde sorghum zijn.

De loonwerker zaait de sorghum met een bietenzaaier met cichorei-schijven. Van Bakel zweert bij die zaaitechniek. De val is kleiner en de bietenzaaier legt de zaden precies neer. Het zaaimoment komt wel nauw met de vereiste bodemtemperatuur van minimaal 15 graden Celsius.

Lastige onkruidbestrijding

Onkruidbestrijding is en blijft een dilemma. Spuiten mag, maar de lijst met toegestane middelen is beperkt. 'Als je een bodemherbicide toepast en je krijgt er een bui overheen, dan krijg je een verschrompeld plantje. Het is soms lastig omdat niet alle middelen mogen en je moet goed afwegen welke dosering je gebruikt om spuitschade te voorkomen', ervaart de ondernemer.

Ook de koudetolerantie kan beter. Wel is de kiemkracht van sorghum hoog en is het gewas goed bestand tegen hitte. 'Bij ernstige droogte sterft mais af, maar sorghum gaat in rust. Het groeit verder zodra de omstandigheden weer gunstiger zijn.'

Van Bakel gelooft heilig in de voordelen van de teelt. Regelmatig krijgt hij vragen van collega-geiten- en melkveehouders. 'Vooral dit jaar waren er veel vragen. Sorghum zet eerst wortel en gaat daarna pas groeien. Het gewas blijft dus lange tijd achter in de groei, helemaal als je vergelijkt met mais. Sorghum is minder zeker, maar dat was mais in de beginjaren ook. Als je mais wilt, moet je mais telen. Je moet beide teelten niet willen vergelijken.'

Het onbekende opzoeken

In de beginjaren was de Brabantse geitenhouder aangesloten bij een sorghumnetwerk met andere melkveehouders in de provincie en het Louis Bolk Instituut. Het netwerk onderzocht de kansen voor sorghum in Nederland, legde proeven aan en verzamelde en deelde kennis over de teelt en rassenkeuze. Dat gaf volop nieuwe inzichten.

'In Nederland was en is sorghum een relatief nieuw gewas', stelt Van Bakel. 'Maar wereldwijd is dit Afrikaanse gewas het vijfde graangewas, na tarwe, rijst, mais en gerst. Ik vond het juist interessant om iets nieuws te proberen, dat past bij mij. Ik houd er wel van als iets niet vastomlijnd is, ik zoek graag het onbekende op. Mede daarom begon ik 25 jaar geleden ook met geiten.'

Met niets begonnen

De geitensector stond in die tijd nog in de kinderschoenen in Nederland, dus het was flink pionieren. De Van Bakels begonnen met niets en kochten de eerste 270 geiten met eigen geld. In 2002 molken ze 600 geiten en bouwden ze een stal voor 770 geiten. Het melken met 4 uur per melkbeurt was erg intensief. De investering in een 2x30-melkstal in 2004 was dus geen overbodige luxe.

Het 25-jarig bestaan van het geitenbedrijf werd eerder dit jaar gevierd met een feestje. 'We zijn zeker trots op wat we hebben neergezet en hebben bereikt. Daar horen wat ons betreft nieuwe uitdagingen bij, zoals sorghum. Destijds een gok, maar het heeft ons veel gebracht', concludeert de geitenhouder.