'Bomen en struiken passen bij melkvee'

De ondernemers boeren sinds negen jaar op het ouderlijk melkveebedrijf van Rick Huis in 't Veld in het Overijsselse Lettele. Ze begonnen meteen met de omschakeling naar biologische productie. 'We willen boeren op een gezonde bodem en kringlopen zoveel mogelijk sluiten. Kunstmest en bestrijdingsmiddelen passen daar niet bij', stelt Rick Huis in 't Veld.

Het echtpaar bouwde een nieuwe hellingstal met serrestalbovenbouw voor hun koeien. Dat betekende niet alleen een betere huisvesting voor de vijftig koppen tellende MRIJ-melkveestapel, maar ook de overgang van drijfmest naar vaste mest. Goed voor het bodemleven.

Al snel namen de veehouders nog een flinke stap. Ze begonnen met het aanplanten van duizenden bomen en struiken rond en tussen hun agrarische percelen. En daar zijn ze nog steeds mee bezig. Huis in 't Veld: 'Kort gezegd, we willen gezond voedsel produceren in een mooi landschap.'

Dit uitgangspunt kreeg in de loop der jaren steeds meer vorm. De ondernemers wonnen in 2018 een prijsvraag met het plan hun bedrijf aan te kleden met houtwallen met eetbare struiken, noten- en fruitbomen en kruiden. Met het gewonnen bedrag konden ze de uitvoering deels bekostigen.

'Bij het maken van ons plan hebben we ons laten inspireren door oude landkaarten van rond 1850. Sindsdien zijn allerlei houtwallen verdwenen en kavels vergroot. De afgelopen jaren hebben we het landschap van 150 jaar geleden weer voor een flink deel in ere hersteld', aldus Huis in 't Veld.

De melkveehouder maakte veel studie van de mogelijkheden het bedrijf met bomen en struiken te versterken. Hij ontdekte dat houtige gewassen voor runderen interessant en nuttig kunnen zijn. 'Zo beïnvloeden bomen en struiken nabij een weiland het microklimaat. Ze hebben een verkoelend effect op de omgeving. Je kunt het dan ook zien als maatregel om te werken aan een meer klimaatrobuuste landbouw. In de nabijheid van bomen verdampt minder vocht, waardoor de bodem minder snel verdroogt.'

De twee kiezen bij het planten voor een grote variatie aan houtige gewassoorten. Naast veelvoorkomende soorten als wilg en els, maken ze ook gebruik van onder meer lijsterbes, Gelderse roos en hulst. Huis in 't Veld: 'Op plekken waar ook mensen passeren, kiezen we daarnaast bovendien voor soorten die eetbare vruchten leveren. Denk aan braam, framboos, hazelaar en walnoot.'

Een ander aspect van bomen en struiken is dat koeien ze soms graag eten. 'Ik zie het als het verder uitbouwen van de gedachte achter kruidenrijk grasland', zegt de ondernemer. 'Je vergroot het aanbod aan planten waarvan de dieren kunnen eten. En dat kan positief uitpakken voor de gezondheid en productie van de koeien.'

De voederbomen zijn bedoeld als toevoeging op het rantsoen van de dieren. 'Vanwege de gehaltes aan eiwit, mineralen en sporenelementen kunnen bomen bijdragen aan een gezond voedselaanbod voor de veestapel', legt Huis in 't Veld uit.

Mineralenvoorziening

De toegevoegde waarde van 'voederbomen' lijkt zich vooral toe te spitsen op de bijdrage aan de mineralenvoorziening van vee. 'Een Belgische deskundige heeft me eens uitgelegd dat de mineralen die de koeien via houtige gewassen binnenkrijgen veel beter opneembaar zijn dan de mineralen die je aankoopt en over het voer strooit', geeft Huis in 't Veld aan. 'Die laatste zijn vooral anorganisch gebonden mineralen en daar kan een koe niet zoveel mee.'

Daarnaast kunnen bomen en struiken stoffen bevatten met gezondheidsbevorderende effecten. Het bekendst is dat wilgentwijgen de ontstekingswerende en pijnstillende stof salicine bevatten. Dit is ook de werkzame stof in aspirine. 'Als je een divers aanbod hebt van verschillende bomen en struiken, kunnen koeien op grond van hun individuele behoefte zelf bepalen of ze ergens van eten en hoeveel', zegt de melkveehouder.

Huis in 't Veld ziet dat zijn koeien dit ook doen als ze daartoe de kans krijgen. 'Jonge aanplant hebben we beschermd met een afrastering erlangs. Maar over de draad vreten kan wel. Verder ben ik van plan om binnen enkele jaren de afrastering te verwijderen op plekken waar bomen en struiken al groter zijn, zodat de koeien gewoon door de bosjes kunnen lopen en kunnen zoeken naar iets van hun gading.'

Dat doet de ondernemer nu al met wilgenbosjes: 'Na het afmaaien van jonge wilgen met de bosmaaier, groeien er na een tijdje weer jonge twijgjes op de afgezaagde stammen. Daar zijn de koeien gek op.'

Harde cijfers over het effect van de toenemende aanwezigheid van houtige gewassen op de gezondheid van de koeien heeft Huis in 't Veld niet. 'Wel is duidelijk dat we minder gezondheidsproblemen bij het vee hebben dan bij de start negen jaar geleden. Zo hebben we bijvoorbeeld al twee jaar op rij een dierdagdosering voor antibiotica van 0,00. Ik denk niet dat je dit volledig kunt toeschrijven aan de bomen en struiken. Het is de totaalaanpak die ervoor zorgt dat het lekker loopt.'

De natuur profiteert ook van de manier waarop Rick en Arjuna Huis in 't Veld hun bedrijf inrichten. 'Het veranderende landschap biedt kansen voor planten en dieren', zegt de boer. 'Een voorbeeld: op onze huiskavel, een blok van 15 hectare omzoomd door wegen, zagen we nooit reeën. Daar komt nu verandering in. We zien ze steeds vaker. Dat het nu geen kale vlakte meer is, is ook gunstig voor roofvogels en allerlei andere dieren.'

Meer boeren enthousiast

Vorig jaar heeft Huis in 't Veld samen met twee collega-melkveehouders, een in Friesland en een in Zuid-Holland, en onderzoeksbedrijf VKON het project Boeren met bomen opgezet. 'Met dit project willen we collega's enthousiast maken om ook aan de slag te gaan met het planten van bomen en struiken.'

Een onderdeel van het project is het ontvangen van andere boeren om ze met eigen ogen te laten zien wat de mogelijkheden zijn. 'We proberen ze een stapje verder te helpen. We kunnen ze eventueel ondersteunen met het maken van een beplantingsplan', laat de veehouder weten.

Het afgelopen jaar ontvingen de ondernemers zo'n tachtig collega's en kwamen er diverse aanverwante groepen op excursie, zoals dierenartsen en beleidsmakers. 'Er zijn nog steeds melkveehouders die het maar niks vinden wat wij doen. Zij mikken op melk produceren tegen de laagste kostprijs. Maar de groep die er wel voor openstaat lijkt te groeien. Onlangs was hier een collega wiens koeien decennialang niet buiten kwamen Vorig jaar is hij begonnen met weidegang en nu maakt hij plannen om heggen te planten rond zijn percelen. Dat is toch mooi.'

Kosten vallen mee

De directe kosten van heggen, singels en bosjes aanplanten vallen mee. Door subsidieregelingen en activiteiten van ideële organisaties is plantmateriaal vaak gratis beschikbaar. Bij het planten van de boompjes kregen de Lettelse ondernemers hulp van vrijwilligers.

Kosten die bomen en planten niet veel grond? 'Dat komt inderdaad vaak ter sprake. En dat klopt ook. Daar staat tegenover dat onze benadering bijdraagt aan extra grond voor ons bedrijf. Zo kunnen we sinds een paar jaar gebruikmaken van 5 hectare grond die burgercoöperatie Land van Ons heeft gekocht. Ook is het al een paar keer gebeurd dat burgers ons hun weilanden aanbieden. Daar maken we graag gebruik van.'