'Mogelijkheden voor bestrijding phytophthora nog lang niet uitgeput'

Govers schetste in haar afscheidsrede als wetenschapper bij WUR diverse creatieve bestrijdingsstrategieën die dankzij jarenlang moleculair onderzoek binnen handbereik zijn gekomen. Dat onderzoek richt zich meer op de genen van de ziekteverwekker, op de eiwitten – receptoren en effectoren – die bij infecties een rol spelen en op de verstoring van infecties en verspreiding van ziektesporen.

Vanaf de tijd dat zij begin jaren negentig aantrad als universitair docent, zocht Govers de combinatie tussen plantenziektekunde en moleculaire biologie. Zij vertelt dat een groot deel van haar werkzame leven bij WUR phytophthora een belangrijk onderzoeksonderwerp is geweest. 'Er is een voortdurende wedloop en je kunt op dit moment zeker niet zeggen dat de aardappelziekte aan de verliezende hand is', stelt de hoogleraar.

Om uit de voortdurende cirkel te komen van doorbraak van resistenties, haalde Govers haar inspiratie uit de medische wetenschap. 'Net als bij ziekteverwekkers in de geneeskunde moet je de vijand door en door kennen om de zwakke plekken te vinden. Ik heb phytophthora altijd als een soort 'vriend' beschouwd waarvan ik alle geheimen wilde ontdekken, zodat we de kwetsbaarheden kunnen blootleggen.'

Unieke kenmerken

Phytophthora lijkt op een schimmel, maar is dat niet, legt Govers uit. Het is een oömyceet met veel kenmerken die de ziekteverwekker uniek maken en geschikt om planten te infecteren. Maar die unieke kenmerken zijn volgens de hoogleraar tegelijk ook aanknopingspunten voor innovatieve manieren van bestrijding. Er liggen vooral kansen bij het ingrijpen in processen die worden aangestuurd door eiwitten of receptoren die specifiek zijn voor phytophthora.

Een ander aanknopingspunt zijn de zwemsporen van de ziekteverwekker. Die houden van vochtige omstandigheden en kunnen snel zwemmen, zegt Govers. 'Die voelen en ruiken bijvoorbeeld stoffen die de aardappelplant uitscheidt. Bovendien werken ze samen bij het binnendringen van de plant. Je zou de zwemsporen kunnen weglokken met bepaalde stoffen. Of op een of andere manier hun zwemvermogen aantasten.'

Het moment van binnendringen in de plant is cruciaal, heeft de hoogleraar vastgesteld. Hoewel de ziekteverwekker microscopisch klein is, gaat dat volgens haar gepaard met enorme krachten. 'Phytophthora kan een druk van tot wel 28 bar ontwikkelen. Zonder die druk kan de ziekteverwekker niet binnendringen. Voor enkele schimmels is bekend hoe die druk wordt opgebouwd en hoe dat te voorkomen is. Ook hier liggen kansen voor de bestrijding.'

Soort postcode

Eenmaal binnen in de plant scheidt de oömyceet honderden eiwitten uit. Deze effectoren verstoren vaak basisprocessen voor de aanmaak van afweerstoffen waarmee de plant zich verdedigt. Govers noemt de ontdekking dat alle effectoren voor de opname in een plant afhankelijk zijn van slechts vier aminozuren een doorbraak. 'Dit fungeert als een soort postcode en biedt mogelijkheden voor de ontwikkeling van een brede resistentie.'

Terugkijkend stelt Govers in haar afscheidsrede dat zij trots is op de grote sprong in kennis die zij en haar team in samenwerking met internationale onderzoekers hebben weten te maken. 'Nu is het zaak om alle ontwikkelde inzichten te vertalen naar oplossingen voor de praktijk, zodat een meer duurzame aardappelteelt daadwerkelijk mogelijk wordt.'