Limburgse varkens scharrelen rond klooster

Deels verscholen in de bossages, net buiten de bebouwde kom van Echt, ligt de Abdij Lilbosch van de Cisterciënsermonniken. Binnen deze kloostermuren is een gesloten 'extensieve' varkenshouderij ingericht met zeugen die bij hun biggen blijven, beer 'Frenske' die altijd in de buurt is voor de bevruchting en de vleesvarkens die jaarrond in het stro of naar buiten kunnen.

Abdij Lilbosch is de enig overgebleven kloosterboerderij van de Lage landen. De tien broeders die daar wonen genereren zo een eigen inkomen en dat doen ze al sinds 1882. Vandaag de dag telt de gemengde boerderij 110 hectare akkerbouw, 30 hectare grasland bestemd voor brandrode runderen en agrarisch natuurbeheer en zo'n vierhonderd varkens die volgens het Livar-concept worden gehouden. Echte Limburgse kloostervarkens dus.

Vraag naar producten

De samenwerking tussen vijf Limburgse varkenshouders uit de omgeving en de monniken van Lilbosch start net voor de eeuwwisseling. Even daarvoor zijn de broeders benaderd door een grootwinkelbedrijf dat graag kloostervarkens in de schappen wilde. 'Samenwerking met zo'n grote commerciële partij zagen wij niet zitten, maar het gaf wel het inzicht dat er vraag zou zijn naar onze producten', vertelt vader-abt Dom Malachias.

Het was juist in een tijd waarin de monniken voor de vraag stonden of ze met de steeds omvangrijkere wet- en regelgeving nog zelf scharrelvarkens konden houden. 'Sluiting van de varkenshouderij leek ons jammer', vervolgt Malachias. 'Toen kwamen we in contact met de Limburgse varkenshouders die juist wilden stoppen met intensieve varkenshouderij en daar is de samenwerking uit ontstaan. Het is eigenlijk 'per ongeluk' gegaan en vruchtbaar gebleken.'

Tegen de stroom in

Een van de varkenshouders was Frank de Rond, die in schaalvergroting geen model voor de toekomst zag. Samen met vier andere boeren vertrok hij naar Zuid-Spanje om inspiratie op te doen voor een kleinschalige varkenshouderij met focus op kwalitatief mooi en lekker vlees. Terug in Echt besloot hij bij de abdij aan te kloppen, waar de varkens met krulstaart en al rondscharrelden in het ruime buitenverblijf.

'De varkenshouders wilden op een zo verantwoorde manier vlees gaan produceren, toentertijd deels tegen de stroom in', blikt Jos Tobben, hoofd verkoop en marketing bij Livar, terug.

Sinds 2007 is Abdij Lilbosch ook een van de aandeelhouder van het Livar-concept en zien de broeders persoonlijk toe op de 'ethische kwesties' rondom het houden van de varkens. 'Onze visie is dat je wordt beloond als je met de natuur en dieren meewerkt. En andersom; als je tegendraads werkt, leidt dit tot verarming.' Tobben vult aan: 'We noemen dat smaak als beloning voor goede zorg.'

Samen met de abdij is een balans gevonden tussen respect voor de natuur en economisch rendement. Binnen het Livar-concept draait het om de specifieke mix van rassen, de leefwijze van de varkens met veel scharrelruimte en sociaal contact en voer uit de omgeving. 'We zijn niet biologisch, omdat we in dat geval het biologische voer uit Oost-Europa zouden moeten gaan aanvoeren', vertelt Tobben.

'We gebruiken granen uit de buurt die niet geschikt zijn om brood te bakken. En die laten we volgens een eigen dieet produceren bij het Limburgse Vitelia', legt Tobben uit. 'Het intramusculaire vet van het vlees is samen met het regionale graan, wat het vlees zijn smaak geeft.'

De dieren hebben meer ruimte en bewegingsruimte dan volgens de biologische bedrijfsvoering nodig is. 'Omdat de varkens genoeg ruimte en afleiding hebben, kunnen ze allemaal hun krulstaart houden. Ze scharrelen vrolijk rond', stelt Tobben. 'Sinds 2009 hebben we onze eigen slagerij waar de varkens worden verwerkt tot de mooiste producten. We gebruiken elk onderdeel van het varken.'

De broeders eten zelf vegetarisch. 'We zijn niet principieel tegen vlees eten, maar willen graag in soberheid en armoede leven', geeft broeder Malachias aan.

'Het op deze manier houden van varkens past heel goed bij onze monastieke leefstijl, waarbij we dicht bij de natuur en de Schepping willen staan', aldus broeder Malachias. 'We gaan niet vertellen dat andere varkensboeren iets verkeerd doen, maar als we denken dat het anders kan, willen we zelf wel het goede voorbeeld geven. We willen in positieve zin onze plek in de markt opeisen.'

Keten in eigen beheer

Op nog eens zeven locaties in Limburg worden varkens volgens het Livar-concept gehouden, met daarbij een jaarlijkse controle. Met de komst van een eigen kraamopfokstal is een groot deel van de keten in eigen beheer, tot aan de verpakking en verkoop bij gecertificeerde slagerijen aan toe.

Op jaarbasis worden zo'n 14.000 Livar-varkens geslacht. 'Dat lijkt veel voor mensen die niet met de varkenshouderij bekend zijn, maar het is wat een internationaal opererende slachterij op één maandagochtend verwerkt', aldus Tobben. 'We zijn echt een nicheproduct.'

Heel veel ruimte voor groei is er met zo'n specifiek streekproduct niet, laat het hoofd verkoop en marketing bij Livar weten. 'Wat we vooral willen bereiken is dat we dit concept door kunnen geven aan de volgende generaties. En dat deze abdij de bakermat blijft.'

Een kwart eeuw Limburgs 3 sterrenvlees

'Livar' is de samentrekking van 'Limburgs' en 'varken'. Het concept van extensieve varkenshouderij is in 1999 opgericht door vijf Limburgse varkensboeren die in schaalvergroting geen toekomst zagen. Het Livar-varken heeft 3 sterren Beter Leven. Op de Lilbosch Abdij vindt ook onderzoek plaats, met name om de emissie van geur en ammoniak terug te brengen. Zo worden de vaste mest en urine direct bij de bron gescheiden.

Samen met Wageningen University & Research kijkt Livar hoe de varkens buiten kunnen wroeten zonder dat emissies toenemen. Ook hebben de vleesvarkensstal en stroloods een sedumdak voor isolatie, meer biodiversiteit en een betere landschappelijke inpassing van het bedrijf.

Achter de schermen wordt het Livar Experience Center ontwikkeld. Het idee is om op 'interactieve en educatieve manier' te laten zien hoe een biggetje geboren wordt bij Livar, opgroeit tot vleesvarken en verwerkt wordt tot vlees. Het Experience Center moet in de toekomst ook een plek worden Livar-vlees te eten en als verkooppunt. Het vlees is zowel online als bij tientallen slagerijen verspreid over Nederland verkrijgbaar. Abdij Lilbosch verkoopt ook vlees in de abdijwinkel in Echt.

In het kader van het 25-jarig jubileum gaan dit jaar bij vijf varkenshouderijen de deuren open voor publiek. En mensen kunnen zich aanmelden voor de open dag bij de Abdij Lilbosch op 15 juni. VVV Zuid-Limburg verzorgt rondleidingen op de abdij en de Livar-kloosterboerderij. Voor alle stakeholders in de korte Livar-keten is op 17 juni een bijeenkomst 'om elkaar te leren kennen en te inspireren'.