Ruim helft van akkerbouwers kampt met opbrengstderving door weersextremen

Krap 39 procent van de ondernemers gaat uit van 10 tot 20 procent opbrengstverlies, een derde van minder dan 10 procent en 19 procent vindt het lastig om aan te geven.

Akkerbouwers worstelen met twee uitersten: ruim 65 procent ziet wateroverlast als risico nummer 1, gevolgd door droogte met 59 procent. Het toont aan hoe grillig het veranderende weer is. 74 procent neemt dan ook al maatregelen tegen weersextremen.

Het gaat vooral om draineren (69 procent), beregenen (60 procent) en kilveren (50 procent). Daarnaast kiest 40 procent voor een andere grondbewerking.

Verder blijkt dat 37 procent financieel weerbaar genoeg is om inkomstenderving door weersextremen op te vangen. ‘Dat zijn vooral akkerbouwers zonder opvolger of met veel eigendomsgrond’, verklaart Ruthger Steenbeek, branchespecialist akkerbouw bij Countus.

49 procent denkt zich financieel te kunnen indekken tegen weersextremen door zelf een financiële buffer op te bouwen. Volgens Steenbeek is het niet reëel dat dit zoveel ondernemers lukt. ‘Bij de meesten zie ik te weinig ruimte. De toegerekende kosten zijn met 15 procent gestegen, de vaste kosten met bijna 20 procent en de rentelasten met 3,5 procent. Ik schat dat niet meer dan 30 procent zo’n buffer kan opbouwen.’

Moet de brede weersverzekering worden aangepast om meer risico’s af te dekken? 72 procent van de akkerbouwers vindt van niet. 60 procent van degenen die dit wel willen, is niet bereid daar een hogere premie voor te betalen.

Verzekeraar Vereinigte Hagel werkt aan de voorwaarden van de brede weersverzekering om deze voor meer akkerbouwers aantrekkelijk te maken.

Naast wateroverlast en droogte, wordt ook een hogere ziekte- en plaagdruk als groot risico van klimaatverandering gezien. Ruim een derde van de akkerbouwers die deelnamen aan het onderzoek van Nieuwe Oogst gaf aan hier rekening mee te houden op het bedrijf.

Het is volgens teeltadviseur Sander Bernaerts van Naturim terecht dat akkerbouwers de gevolgen van klimaatverandering niet onderschatten. Hij verwijst naar een vijfjaarlijks gemiddelde van een diepvriesfabrikant. Die stelde voor zijn belangrijkste gewassen vast dat de opbrengsten de afgelopen tien jaar met 20 procent zijn gedaald.

'Dat is schokkend en vooral toe te schrijven aan enkele uitzonderlijk droge jaren en perioden met extreme neerslag. Gevolg is bijvoorbeeld dat in delen van Zeeland nauwelijks nog uien worden geteeld', aldus Bernaerts.

Countus-branchespecialist Steenbeek vindt het positief dat 40 procent van de ondervraagden kiest voor een andere grondbewerking en dat 20 procent het bouwplan aanpast om zich beter te wapenen tegen extremen. 'Dit bevestigt het beeld dat wij in de praktijk zien. Investeren in de bodem is een duurzame oplossing. Door voor lichtere machines of juist meer capaciteit te gaan, maak je het bedrijf toekomstbestendig.'

Zo redeneert Steenbeek dat overgemechaniseerde bedrijven in de herfst de oogst eerder binnen zullen hebben, waardoor de kans groter is dat ze zware rooiomstandigheden voor zijn. 'Telers met minder capaciteit lopen vaak achter.'

Fiscaal reserveren

Verder blijkt dat 33 procent van de ondervraagde akkerbouwers fiscaal wil reserveren om zich in te dekken tegen weersextremen. Dit risico-instrument is momenteel niet toegestaan. Door fiscaal te reserveren kunnen agrarisch ondernemers in goede jaren middelen reserveren voor jaren waarin opbrengsten tegenvallen of zelfs uitblijven. Een reservering wordt geactiveerd als de schade zich voordoet, waarna alsnog fiscale verrekening plaatsvindt.

Steenbeek is geen voorstander van dit instrument. 'Veel akkerbouwers hebben hiervoor vaak ook niet de liquide middelen als het nodig is.' Voorzitter Tineke de Vries van LTO-vakgroep Akkerbouw en Vollegrondsgroente deelt die mening en ziet meer in het openen van een aparte bankrekening om geld te bufferen in goede jaren, zonder daar vooraf belasting over te betalen. 'Dat hoeft dan pas wanneer je het geld opneemt', stelt ze.

De Vries en Steenbeek pleiten voor het aantrekkelijker maken van de brede weersverzekering. Hiermee kunnen ondernemers snel liquide middelen ontvangen om hun inkomen veilig te stellen. 'Maak het aantrekkelijker door de voorwaarden te verbreden en de premie niet of beperkt te verhogen. Daarvoor moet dan wel de tegemoetkoming vanuit de overheid omhoog', benadrukt de vakgroepvoorzitter van LTO.

Voor deze subsidie stelt de Nederlandse overheid 17,5 miljoen euro beschikbaar in 2024. Boeren krijgen subsidie voor 53 procent van de kosten van de verzekeringspremie. Omdat de overheid meer aanvragen krijgt dan er budget beschikbaar is, is het percentage verlaagd van 63 naar 53 procent.

'Het vaste budget van 17,5 miljoen euro is niet meegegaan met de inflatie', weet directeur Jan Schreuder van Vereinigte Hagel. 'In andere EU-landen met cofinanciering staat de tegemoetkoming op 70 procent. Van een 'level playing field' is dus geen sprake. We vinden dat de Nederlandse politiek daarin stappen moet zetten.'

Volgens Schreuder verbetert de verzekeraar proactief de voorwaarden om aansluiting te behouden bij de gewijzigde landbouwpraktijk. 'Zo kunnen telers zich verzekeren tegen schade door een langdurige regenperiode of als optie een lagere drempel voor droogte. Dat betekent niet per se dat de premie omhooggaat, mits de overheid haar verantwoordelijkheid pakt om de subsidie op een gelijk Europees niveau te brengen.'

Vereinigte Hagel voert momenteel samen met LTO en andere verzekeraars gesprekken met de overheid, maar daar kan de directeur nog niets over zeggen.

Druppelirrigatie

Naast financieel bufferen of verzekeren, nemen akkerbouwers ook andere maatregelen om zich in te dekken. Zo vertelt een deelnemer aan het onderzoek dat hij in druppelirrigatie investeert, vanwege een beperkte beschikbaarheid van zoetwater in dure gewassen met een financieel hoog opbrengstpotentieel.

Een andere deelnemer aan de enquête zegt dat hij bij de gewaskeuze rekening houdt met het moment van waterbehoefte. Op deze manier zorgt hij dat hij altijd voldoende capaciteit heeft om water te geven.

Veruit de meeste akkerbouwers (94 procent) beregenen met een haspel. Bijna 10 procent maakt gebruikt van druppelirrigatie en 6 procent past fertigatie toe. 'Het is bijna wrang dat akkerbouwers nu vrijwel allemaal een haspel hebben, terwijl dat 25 jaar geleden nog een uitzondering was', stelt Bernaerts.

Volgens de teeltadviseur gaat de opkomst van druppelirrigatie in de akkerbouw snel. Hij vindt het opmerkelijk hoe voortvarend deze technieken vanuit landen als Israël en Egypte nu ook in Nederland op soms flinke schaal worden opgepakt. 'Het is duidelijk dat we zuinig moeten zijn op het beschikbare water.'

Overigens geeft 18 procent van de akkerbouwers aan het veranderende klimaat juist als een voordeel te zien, tegenover 40 procent die het als nadeel beschouwt. 'Prijstechnisch kan het door een lager aanbod gunstig zijn, mits je geluk hebt dat je in een regio zit waar niet de zwaarste klappen vallen', beargumenteert een respondent.

Degenen die klimaatverandering als een nadeel zien, voelen onmacht en vinden het plannen van werkzaamheden lastig. 'Slagkracht wordt nog belangrijker. Zeker op klei moet het werk altijd in korte tijd gebeuren vanwege de bekwaamheid van de bodem. Het is vaak te nat of juist te droog. Het lijkt erop dat door klimaatverandering het moment tussen te droog en te nat steeds lastiger wordt', schrijft een ondervraagde akkerbouwer.

'Perceel wintertarwe verslempt door regen'

Doordat extreme buien steeds vaker voorkomen, krijgt De Haas ook steeds meer te maken met verslemping. 'We lieten de zomertarwe zaaien door een collega-akkerbouwer die het perceel klaarlegde met een vastetandcultivator. Het zaaibed ligt er dan grof bij, maar dat was in januari nodig om het overtollige water af te voeren.'

Maar omdat het maar bleef regenen, is dat volgens de ondernemer nog niet genoeg gebleken. Wateroverlast ziet hij dan ook als het grootste risico van klimaatverandering voor zijn bedrijf.

'We werken goed samen met waterschap Aa en Maas. Zij willen het peil verhogen om de natuur te vernatten. Wij willen bij nattigheid juist versneld water kunnen afvoeren. Daarvoor zijn we in overleg met het waterschap om een of meerdere pompen te plaatsen in watergangen, zodat wij op bedrijfsniveau invloed hebben op het waterpeil. Ik vind het goed dat ze met boeren om tafel zitten', zegt De Haas.

'Brede weersverzekering moet op de schop'

'Mijn inziens moet de brede weersverzekering, gezien mijn ervaring van afgelopen herfst, een oogstverzekering worden', stelt Ensink, die nabij de Veenkoloniën boert op nat lemig zand in een beekdal. 'Maak daarbij meerdere categorieën. Hoe breder verzekerd, hoe hoger de premie. Ik ben zelf best bereid een hogere premie te betalen, als een verzekering alle weersrisico's afdekt.'

Naast wateroverlast ziet de akkerbouwer ook een toenemende druk van ziekten en plagen door extremer weer. 'De snelle mutatie van nieuwe phytophthoravarianten vind ik best wel zorgelijk. We moeten tegenwoordig alle zeilen bijzetten om deze schimmelziekte de baas te blijven.'

Aangezien Ensink zijn bedrijf aan het afbouwen is, kan hij nu meer inzetten op rustgewassen. Maar hij geeft toe dat het moeilijk was daarin een goede keuze te maken. 'Blijf ik kiezen voor een hoge rentabiliteit of ga ik voor een betere bodem?'