Bodemschade tegengaan vraagt om samenwerking

'Het probleem van bodemverdichting is de afgelopen 35 jaar alleen maar groter geworden', zegt onderzoeker Guido Bakema van Wageningen University & Research (WUR). 'We kunnen ons richten op technische oplossingen, maar op een of andere manier landen die niet in de markt.'

De boer moet bijvoorbeeld, soms onder ongunstige rooiomstandigheden, de bieten de grond uit hebben. De loonwerker komt met zijn grootste machine, want er is niet genoeg personeel voor kleiner materieel. De fabriek kan niet langer wachten op de grondstof, want de planning is in beton gegoten. 'De paradox is dan dat de boer wel wil, maar niet anders kan. Bodemverdichting is een probleem met veel oorzaken en er is geen enkelvoudige oplossing.'

Technische oplossingen, rupsen of bredere banden zijn bedacht om schade te beperken, maar in de praktijk maken ze juist oogsten onder slechte omstandigheden mogelijk en dat verergert de situatie. Bakema noemt het een sluimerend probleem. In een natte herfst als die van 2023 wordt duidelijk waar de schoen wringt. 'Brede banden en rupsen geven draagkracht, maar de diepere bodemverdichting neemt er alleen maar door toe. De resultaten daarvan vallen pas op in een nat najaar of droge zomer.'

Dankzij veredeling van gewassen, goed bemesten, beregenen en een langer groeiseizoen, lijkt de opbrengstderving mee te vallen. 'Maar in de toekomst gaan we de gevolgen van deze verdichting meer merken. De bodem benaderen als groeimedium dat we kunnen uitputten, gaan we niet volhouden. We moeten de bodem weer als waardevolle basis onder ons bestaan gaan behandelen', stelt de WUR-onderzoeker.

Preventie

In de praktijk is volgens de wetenschapper te weinig geregeld voor de preventie van bodemverdichting. Bakema: 'De Europese regels zijn zo ruim, dat de Nederlandse bodems daar waarschijnlijk zonder moeite aan gaan voldoen. Als we verdichting belangrijk genoeg vinden, zou je eraan kunnen denken maximale gewichten op te stellen voor machines op het land, net zoals we nu op de weg doen. Dan moeten fabrikanten daaraan gaan voldoen. Het is aan de overheid om, samen met de onderzoekers en de markt, te bedenken hoe zij de preventie van bodemverdichting meer beleidsmatig kan ondersteunen.'

In de trend naar steeds efficiënter gaan machinebouwers en boeren richting grotere en zwaardere machines. Bakema denkt dat deze technologie verruild moet worden voor aanpassingen op alle ter zake doende factoren die nu zo letterlijk op de bodemkwaliteit drukken. Bij veranderingen in de mechanisatie naar lichter en kleiner mag je het verdienmodel van de boer niet vergeten. Bakema pleit voor het combineren van voordelen. 'Maak de machines tegelijk licht, elektrisch en autonoom. Dan doe je ook wat aan het arbeidsprobleem.'

Jaarrond verse aanvoer

Bij de oogst van suikerbieten zijn steeds minder suikerfabrieken betrokken die over een lange periode efficiënt kunnen draaien. Een ander voorbeeld van de afnemer die sterk bepaalt wanneer de oogst gebeurt, is de supermarkt die jaarrond verse aanvoer vraagt. In dit soort gevallen zou de afnemer meer mogen meedenken, vindt Bakema.'

De WUR-onderzoeker sprak een teler die bewust op zoek ging naar een lichtere trekker. Dat bleek moeilijker dan gedacht, want het gaat tegen de trend in. Het werk dat telers aan loonwerkers uitbesteden, gaat ook gepaard met weinig personeel en grote machines. 'Het voorkomen van bodemverdichting gaat met name om het verlagen van aslasten. Dit betekent een behoorlijke transitie in het machinepark naar lichtere machines of andere bewerkingsmethoden. Deze transitie kost tijd en geld. Hierbij is het wel belangrijk dat de regels dit ondersteunen en ander beleid dit niet frustreert.'

Verantwoordelijke rol

Om het goed te doen, is een verantwoordelijke rol voor de boer van belang met ruimte om het beste te kiezen. 'Kennis is maar één deel van de puzzel. Het is nu de uitdaging de markt te bereiken. De interactie daarmee is heel waardevol', stelt Bakema. 'De verliezen door verdichting bij hoogsalderende gewassen liggen in de orde van enkele honderden euro's per hectare. Al is het moeilijk de verdichtingsschade uit alle omstandigheden te isoleren.'

Verdichting is volgens Bakema genoeg van invloed om er serieus actie op te ondernemen. Je kunt de bulkdichtheid van de grond bepalen, maar dat wordt pas een probleem als een gewas moeite krijgt erdoorheen te wortelen. De gevoeligheid verschilt per gewas en onder ideaal weer merk je er minder van dan onder extremere omstandigheden.

Voor verdichting is niet één enkele mechanische oplossing voorhanden, benadrukt de WUR-onderzoeker. Daarom is preventie van schade en herstel met diepwortelende (rust)gewassen onmisbaar. 'Vroegere rassen en groenbemesters telen en een aanpak in samenwerking met de keten om schade te voorkomen, zijn een essentieel onderdeel van duurzaam bodembeheer.'