Politieke keuzes van 2023 hebben langjarige gevolgen

Sinds de Raad van State in 2019 een streep zette door de Programma Aanpak Stikstof (PAS)-wetgeving, worstelt de politiek met de gevolgen van deze uitspraak. Zo wachten bijvoorbeeld duizenden PAS-melders nog op een vergunning die door het kabinet was toegezegd. 'Stikstofruimte' moet deze bedrijven – en bouwprojecten – weer voldoende lucht geven. Hoe dat precies verloopt, moet dit jaar duidelijk worden.

Daarnaast zijn er nieuwe uitdagingen bijgekomen zoals klimaatadaptatie en strengere regelgeving met betrekking tot de waterkwaliteit en het milieu. Nieuwe Europese regelgeving noopt Nederlandse boeren en tuinders tot aanpassingen. En tel daar de exploderende energie- en grondstofprijzen, forse inflatie, rentestijgingen en economische onzekerheid bij op.

Het is op basis van deze knelpunten duidelijk dat de agrarische sector aan de vooravond staat van een ingrijpende transitie. En dit jaar hakt de politiek een aantal knopen door om die transitie in gang te zetten.

Landbouwakkoord

Het Landbouwakkoord zal eind maart, begin april gereed moeten zijn. Bij het sluiten van dit akkoord staat de vraag centraal hoe boeren in de toekomst een inkomen verdienen. De landbouwminister gaat hiervoor uitvoerig in gesprek met vertegenwoordigers van boeren, tuinders en ketenpartijen. Geheel vrijblijvend is het niet. Adema heeft aangekondigd geen halfslachtige uitkomsten te accepteren. Wanneer partijen zich naar zijn zin niet voldoende willen inzetten, zal hij dit met wetgeving afdwingen.

Wat Adema voor ogen heeft als uitkomst van het Landbouwakkoord, is een lijst met instrumenten die boeren helpen voor hun eigen bedrijf een toekomst uit te stippelen. De keuzes daarin zijn de in de kabinetsplannen genoemde transitiepaden: biologisch, natuurinclusief, intensief/hoogtechnologisch, extensief/grondgebonden en multifunctioneel.

De eerste gesprekken hebben deze week plaatsgevonden. De verwachting is dat het proces enkele maanden duurt, waarna eind maart duidelijk wordt of de opbrengsten leiden tot daadwerkelijk perspectief voor de blijvers in de sector.

Uitkoopregeling

Minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof werkt aan een Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties en de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties plus. Met de laatstgenoemde regeling streeft het kabinet naar het openstellen van een financieel ruimhartigere regeling voor bedrijven die volgens de definitie van het kabinet als piekbelaster te boek staan.

Het is de bedoeling dat de regelingen uiterlijk in april worden opengesteld. Als aan het eind van het jaar blijkt dat te weinig piekbelasters van de regeling gebruik hebben gemaakt, gaat de minister bedrijven opkopen.

Het slagen van de vrijwillige regelingen is van groot belang voor de PAS-melders. De stoppende bedrijven moeten onder meer de stikstofruimte opleveren waarmee de ondernemers kunnen worden gelegaliseerd.

Deadlines voor provinciale plannen

In het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied werken provincies, waterschappen, gemeenten en maatschappelijke partners, (agrarisch) ondernemers, grondeigenaren en grondgebruikers samen aan herstel en versterking van de natuur en verbetering van water- en bodemkwaliteit. De provincies moeten uiterlijk 1 juli hun eerste versie van de plannen per gebied klaar hebben.

In deze plannen staan bijvoorbeeld doelen voor emissiereductie, natuurherstel en waterkwaliteitsverbetering en hoe deze moeten worden bereikt. De plannen hoeven op 1 juli nog niet compleet te zijn, maar kunnen later worden aangevuld.

Het is de vraag of de provincies die deadline kunnen halen. De kans is aanwezig dat er na de provinciale verkiezingen van 15 maart een ander provinciebestuur is en dit bestuur kan voor een andere invulling kiezen. Daarnaast is het afwachten of het kabinet en de provinciebesturen het eens worden over de invulling van gebiedsplannen.

Overijssel heeft bijvoorbeeld op basis van een eerste versie van haar plan aangegeven 5 miljard euro van het Rijk nodig te hebben. Terwijl het kabinet in totaal 25 miljard euro heeft uitgetrokken voor de totale transitie van de Nederlandse landbouw.

Verkiezingen

De Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen vinden plaats op 15 maart. Nu al staat vast dat beide verkiezingen voor aanzienlijke verschuivingen gaan zorgen. Op basis van de peilingen is de voorspelling dat BBB en JA21 een vinger in de pap krijgen.

De uitkomst reikt verder dan de provinciegrenzen. De mensen die in het provinciebestuur worden gekozen, kiezen vervolgens ook de leden van de Eerste Kamer. Die Kamer keurt de wetsontwerpen die door de Tweede Kamer zijn aangenomen. Waar het kabinet in de Tweede Kamer is verzekerd van een meerderheid, is dat in de Eerste Kamer straks – net als nu – niet het geval. Dat betekent dat het kabinet andere partijen zover moet krijgen om wetsvoorstellen te steunen.

De waterschapsverkiezingen gaan ook voor verandering zorgen. De waterschapsbesturen zijn met ingang van de komende bestuursperiode anders ingericht. Zo is het aantal geborgde zetels voor landbouw, natuur en bedrijven van zeven – of in sommige gevallen negen – teruggebracht naar vier: twee voor landbouw en twee voor natuur. Het bedrijfsleven verliest zijn geborgde zetels volledig. Ook is de vaste geborgde zetel in het dagelijks bestuur komen te vervallen.

Proefjaar GLB

Het eerste halfjaar zal moeten blijken of het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) kinderziektes en invoeringsproblemen vertoont. Nadat een paar weken geleden het Nederlandse Nationaal Strategisch Plan als laatste door Brussel werd goedgekeurd, kan dat nieuwe landbouwbeleid nu van start gaan.

Nederland beschouwt 2023 als een overgangsjaar. Vooral het gebruik van de zogeheten ecoregeling roept nog vragen op. Van de kant van de Europese Commissie is al aangegeven dat er niet star wordt vastgehouden aan regels en procedures, en dat er ruimte is voor opgedane praktijkervaring.

Europese milieuwetgeving

Nieuwe Europese milieuwetgeving zou een probleem kunnen worden. Eurocommissaris Frans Timmermans heeft bijvoorbeeld in zijn Verordening natuurherstel een verslechteringsverbod opgenomen. Dat houdt in dat ook natuur rondom Natura 2000-gebieden niet mag verslechteren. Natuur in dorpen en steden valt daar ook onder. Dat betekent dat (bouw)projecten binnen dorpen en steden gaan vastlopen. De Tweede Kamer heeft zich nadrukkelijk hiertegen uitgesproken.

Veel EU-landbouwministers willen eerst een aanvullende studie, inclusief minstens halfjaar vertraging. Bovendien trapt de Landbouwcommissie op de rem, zijn de commissarissen bereid tot een compromis en wil de Milieucommissie de natuur- en gewaswetten juist wel voor de start van de verkiezingscampagne van 2024 afhandelen.