Weinig vertrouwen bij boeren in gebiedsprocessen

De kritische houding ten opzichte van de gebiedsprocessen komt naar voren in het Nieuwe Oogst Trendonderzoek 2023 waaraan bijna 1.200 boeren deelnamen. Slechts 10,4 procent antwoordt met 'ja' op de vraag of gebiedsprocessen het juiste middel zijn om milieuproblemen op te lossen. Bijna de helft van de boeren beantwoordt de vraag met 'nee', terwijl vier op de tien het niet zeggen te weten.

De gebiedsprocessen moeten dit jaar een grote rol gaan spelen in het oplossen van het stikstofprobleem. De provincies moeten komende zomer al de plannen voor het herstel van de eigen Natura 2000-gebieden inleveren bij minister Christianne van der Wal voor Natuur en Stikstof die streng de regie voert op het Nationaal Programma Landelijk Gebied waarvan de gebiedsprocessen deel uitmaken.

Uit het onderzoek van Nieuwe Oogst komt naar voren dat maar weinig agrariërs bekend zijn met gebiedsprocessen. 32,3 procent volgt deze in de eigen regio, 22,8 procent zegt dat niet te doen. 27,5 procent zegt dat er geen gebiedsprocessen in de eigen regio spelen. 7,5 procent zegt dat deze nog moeten opstarten.

Verschillende redenen

Het is een divers palet aan redenen die volgens boeren en tuinders knagen aan het vertrouwen in de gebiedsprocessen. Er zitten te veel partijen aan tafel, het duurt te lang, alles wordt van boven opgelegd en bij de landbouw neergelegd, extensiveren levert niet genoeg op en boeren hebben te weinig invloed, zijn enkele van de argumenten die in de enquête worden opgegeven.

Melkveehouder Jack Rijlaarsdam uit het Noord-Hollandse Stompetoren herkent zich in de kritiek van zijn collega's. 'Er is veel onzekerheid over wat de gebiedsprocessen gaan brengen. De landelijke overheid flikkert alles over de schutting bij de provincies, maar er is geen duidelijkheid over wat er waar moet gebeuren en binnen welke speelruimte.'

Obstakels

Als bestuurder en themahouder ruimtelijke ordening bij LTO Noord in Noord-Holland ziet Rijlaarsdam de obstakels die bij gebiedsprocessen overwonnen moeten worden. Volgens hem schuilt een groot deel van het probleem in het gebrek aan kennis over de agrarische sector bij de provinciale projectleiders.

'Ze wijzen dan een deel aan als agrarische natuur en denken dat het met een beheersvergoeding kan worden afgedaan. Maar met dat laatste kan boer de kost niet verdienen. Het belangrijkste is dat een boer na een gebiedsproces met zijn agrarische hoofdtak genoeg verdienvermogen heeft. Dat is iets wat je bij de 'groene' mensen aan tafel maar moeilijk tussen de oren krijgt', zegt de melkveehouder.

Landbouwakkoord

Een ander belangrijk agendapunt dat bij de stikstofaanpak op de agenda staat, is het Landbouwakkoord. Landbouwminister Piet Adema wil hier eind april definitief een klap op geven met de landbouw-, keten- en natuurorganisaties die daar aan tafel zitten.

In het trendonderzoek van Nieuwe Oogst geeft een grote meerderheid van 45,4 procent van de boeren en tuinders aan dat afspraken die langjarig duidelijkheid bieden – en waar ook de overheid zich aan moet houden – het belangrijkste doel van de onderhandelingen moeten zijn. Een beter verdienmodel komt met 27,9 procent op de tweede plaats. Een opgave met stikstof- en milieudoelen voor andere ketenpartijen krijgt de steun van 9,5 procent.

Gevolgen voor grondprijs

Rijlaarsdam weet wel een paar knelpunten die aan de onderhandelingstafel voor het Landbouwakkoord opgelost moeten worden. Hij legt aan de hand van een fictief voorbeeld uit wat er gebeurt als in een veenweidegebied van vijf boeren er twee plaats moeten maken. De overgebleven boeren zijn meestal al extensief en zitten niet op die extra grond te wachten. In zo'n gebied ontstaat dan een overschot aan grond waardoor de grondprijs daalt. Dat ondermijnt de financiële draagkracht van de overgebleven boeren, want zij kunnen dan daardoor minder financiering krijgen.

'Het besef van dergelijke gevolgen is nog niet echt doorgedrongen tot de plannenmakers', zegt de melkveehouder. Hij wil vooral waarschuwen dat verkeerde keuzes nu ook het belang van de natuur later kan schaden. Hij zag het in het Noord-Hollandse Wormer- en Jisperveld, een 2.000 hectare groot veenweidegebied. Daarvan is 700 hectare na een eerder gebiedsproces, waarbij de boeren uit het gebied verdwenen, in beheer gekomen bij een terreinbeherende organisatie.

'De bedoeling was dat ze het financieel rond zouden rekenen met begrazing door vleesvee en een beheersvergoeding. Het bleek niet uit te kunnen. De nieuwe stal die er kwam, staat leeg. Nu trekken ze eens per jaar met zware machines het terrein in om het te maaien. Dat kan toch niet de bedoeling zijn', stelt Rijlaarsdam.

Geld verdienen

Dat natuurbeheerders meepraten met het Landbouwakkoord, vindt de melkveehouder prima, maar ze moeten dan ook leveren. 'Zorg dat de boer er zijn geld kan verdienen, want er is niemand anders die het beheer doet.'

Rijlaarsdam heeft voor zichzelf al lang geconcludeerd dat de deadline die Den Haag stelt voor de gebiedsprocessen een illusie is. 'Als we deze klus binnen vier tot vijf jaar klaren, dan hebben we het nog in een moordend tempo gedaan.'