Floris Alkemade: 'We hebben eerder meer boeren nodig dan minder'

Het kan ook niet anders. In een oud, groot monumentaal pand in het centrum van Sint-Oedenrode woont Floris Alkemade. Hij is geboren en getogen in het Brabantse boerendorp. Die achtergrond maakt dat hij naar eigen zeggen een zwak heeft voor de Nederlandse boerencultuur. Hij vindt het ronduit zorgelijk dat veel boeren overwegen te stoppen met hun bedrijf. 'We hebben eerder meer boeren nodig dan minder.'

Breng optimisme in de transitie, boeren moeten ernaar gaan verlangen

Floris Alkemade, afzwaaiend rijksbouwmeester

Waarom vindt u dat?

'Stoppende boeren geven mij een gevoel van verlies. Op het platteland liggen zoveel taken die moeten worden uitgevoerd. Wie pakt die taken op als zij er niet meer zijn? In hun werk zit zoveel schoonheid. Kijk naar de producten die ze maken, het landschap dat ze in stand houden, de samenhang met de natuur. Om al die taken te vervullen en de opgave die er is, hebben we eerder meer dan minder boeren nodig in Nederland.'

Op welke opgaven doelt u?

'Het ontwikkelen en in stand houden van natuur, de energietransitie, het tegengaan van verdroging en de klimaatadaptatie, allerlei zorgtaken, het onderhoud van prachtige productielandschappen. De gemiddelde leeftijd van boeren loopt tegen de 60. Het aantal bedrijfsopvolgers is beperkt door gebrek aan perspectief. Het kan niet zo zijn dat in één generatie een eeuwenoude prachtige boerencultuur in Nederland wordt uitgegumd.

'Het gebrek aan bedrijfsopvolgers heeft niets te maken met desinteresse of luiheid van de nieuwe generatie. Het komt door de uitzichtloosheid die ontstaat als er alleen aandacht kan worden gegeven aan een zo laag mogelijke kostprijs, wetende dat dit ten koste gaat van al het andere waar je als boer voor staat.'

Wat maakt dat u zo betrokken bent bij boeren?

'Ik ken veel boeren. Die cultuur gaat me aan het hart. Ze zijn enorm betrokken bij hun grond, dieren en omgeving en zijn altijd op zoek naar mogelijkheden en oplossingen. Dat typeert hun boerenslimheid.

'Maar hun bewegingsruimte is minimaal. De grondprijzen zijn hoog, net als de financieringslast. En voor omschakelen en verduurzamen ontbreekt het verdienvermogen. Terwijl we de boeren juist nodig hebben voor de opgaven waar we voor staan. Ze moeten daar dan ook voor worden beloond.'

En zo hun verdienmodel verbreden?

'Ja. Als wij willen dat grond minder intensief wordt bewerkt omdat dit gunstiger is voor het milieu of dat minder vee wordt gehouden nabij natuurgebieden, raakt dat de boer direct in de portemonnee. Hij zal dit gecompenseerd moeten krijgen.

'In plaats daarvan wordt gesproken over onteigening van boeren om de milieudruk te verlagen. Onteigening is een heel zwaar middel. Ik verbaas me over de onachtzaamheid waarmee sommigen hierover spreken. Ik maak me zorgen om die harteloosheid. Onteigeningsprocedures hebben iets heel wreeds en overheersends in zich. Ik hoop dat boerenorganisaties zelf met realistische tegenplannen komen.'

Wat vindt u dat er wel moet gebeuren?

'Laat de discussie op gang komen waarbij boeren zelf kunnen meedenken. Maak gebruik van hun boerenslimheid en ervaringsspecialisme. Splits de discussie op tussen: wat willen we bereiken en hoe willen we dat doen. Boeren kunnen het 'hoe' prima invullen.

'Ik ken geen boer die zijn grond slechter wil achterlaten dan hij deze aantrof. Maar ze moeten wel kunnen bouwen op een stabiele strategische visie voor de sector en het platteland.

'Boerenorganisaties zijn nu aan zet om zelf met pragmatische plannen te komen, gestoeld op boerenslimheid, en die qua verduurzaming hopelijk nog radicaler zijn dan de politiek ze zelf kan bedenken.'

Waarom zou de sector zelf met radicalere plannen komen?

'Nederland heeft fenomenale kennisinstituten. Koppel die kennis aan de pragmatische boerenslimheid en je creëert een unieke vernieuwing. Veranderingen afwijzen en ertegen demonstreren is een doodlopend spoor.

'Het streven van landbouwminister Carola Schouten naar circulaire landbouw, waardoor deze niet meer in strijd is met natuurwaarden, is een mooi pad. De gebiedsgerichte aanpak is de juiste schaal waarop veranderingen moeten plaatsvinden. Ook dat boerenbedrijven nabij natuurgebieden hun bedrijfsvoering moeten aanpassen, is begrijpelijk. Maar als een boer dan genoegen moet nemen met lagere opbrengsten, zal er wel iets tegenover moeten staan.

'Nu bepalen vijf inkooporganisaties samen met de banken het spel. Zij bespelen de markt op een manier die averechts staat op wat wij als samenleving en politiek vragen. Ook consumeren we als maatschappij veel minder duurzaam dan wat we van boeren vragen. De boeren moeten het voortouw nemen en zeggen tegen de samenleving: als jullie dit willen, betekent dat ook iets voor jullie.'

U vindt dat boeren meer hun eigen lot in handen moeten nemen?

'Ja, het is nu tijd voor een andere rol. Niet door je te verzetten, maar door te denken: wat wordt er van mij gevraagd en hoe kunnen we als sector daar een antwoord op geven? LTO zou daar ook veel meer leiderschap in moeten tonen.

'Verzamel de kracht en kennis die er is en maak dit onderdeel van een strategische visie. Veel veranderingen komen nog op ons af. Breng optimisme in het verhaal en maak dat boeren ernaar gaan verlangen. Waar de maatschappij vragen heeft, hebben boeren het antwoord. Ontluik een nieuwe boerentrots.'