Analyse: advies legt veestapel op tafel bij verkenners kabinetsformatie

De ambtelijke adviezen bestaan uit de Langetermijnverkenning Stikstofproblematiek en de verkenning naar Normeren en beprijzen van stikstofemissies. Deze zijn opgesteld door ABDTOPConsult, een adviesorgaan dat bestaat uit topambtenaren en juristen van verschillende departementen.

Om de stikstofgevoelige natuur te herstellen, zou stevig ingrijpen in de veehouderij noodzakelijk zijn. De adviezen leggen daarbij de nadruk op de melkveehouderij. Ook al worden alle stallen voorzien van de laatste stikstofreducerende technieken, dan nog is krimp van de veestapel onvermijdelijk. In de rapporten schommelt het krimppercentage tussen de 17 en 30 procent. Daarbij is het nauwkeuriger meten van stikstofemissies een voorwaarde voor het maken van beleid.

Tijdens de verkenning voor een nieuw kabinet voeren VVD en D66 momenteel de boventoon. Deze laatste partij zal in het advies een bevestiging zien van de eigen 'halveringsambitie'. Voor de agrarische sector is het daarom van belang welke andere partijen aanschuiven in de formatie.

Voor boerenpartij spelen

Doorgaan met de huidige coalitie met CDA en ChristenUnie wordt veelvuldig geopperd. De vraag is in hoeverre CDA zich nog geroepen voelt voor boerenpartij te spelen, gezien de nederlaag bij de verkiezingen en de opmars van nieuwe partijen als BoerBurgerBeweging (BBB), Forum voor Democratie (FvD) en JA21 die een ander stikstofbeleid voorstaan.

Van de ChristenUnie hoeven boeren niet te verwachten dat deze bij een krimp van de veestapel vol op de rem gaat staan. Deze partij zet in op het uitvoeren van de kringlooptransitie. Bovendien heeft partijleider Gert-Jan Segers in het formatieproces een afwachtende houding aangenomen.

Een 'dark horse' in de formatie is de SP. De partij hielp het kabinet aan een meerderheid in de Eerste Kamer achter de stikstofwet. Demissionair premier Mark Rutte toonde zich tijdens de verkiezingsdebatten in zijn nopjes met die steun. De partij is na ruim een kwart eeuw in de oppositie wellicht ook wel te paaien voor een rol in de regering.

De SP staat voor een forse reductie van de stikstofemissie en kan in ruil voor deelname aan de regering eigen doelen in het sociale beleid realiseren.

De PvdA is voor Rutte en Sigrid Kaag (D66) ook een optie. In die partij voert oud-directeur Joris Thijssen van Greenpeace de landbouwagenda aan. In verkiezingsdebatten zei hij samen met boeren naar een oplossing te willen zoeken.

Polarisatie in debat

Voor gevestigde partijen is er na deze verkiezingen, en ondanks zetelverlies, een extra reden om aansluiting te zoeken bij een nieuwe coalitie. Met de toetreding van vier nieuwe partijen zal de polarisatie in het politieke debat eerder toe- dan afnemen: JA21 tegenover Bij1 bij het minderhedenbeleid, Volt contra PVV bij Europese aangelegenheden en BBB jegens Partij voor de Dieren als het over de landbouw gaat.

De commissie-Borstlap die onderzoek deed naar het ontstaan van de toeslagenaffaire legde dit disfunctioneren van de Tweede Kamer ook al bloot. Eigen stokpaardjes voeren er te vaak de boventoon, in plaats van dat het regeringsbeleid kritisch wordt getoetst.

Het wordt voor de middenpartijen met een genuanceerd verhaal een uitdaging om boven dat gekrakeel uit te komen. Dan is toetreding tot een kabinet wellicht een betere optie voor partijen als CDA, PvdA of SP om zich te profileren.

Luidere boerenstem

Met de komst van BBB, JA21 en de acht zetels voor FvD zal de boerenstem luider klinken in de Tweede Kamer, maar dat betekent niet automatisch ook meer boereninvloed op de plannen van de nieuwe regering, als die vooraf een akkoord sluit over de stikstofaanpak.

Die invloed kan wel komen van het te sluiten landbouwakkoord dat de oude Tweede Kamer nog wist af te dwingen. Hierin moet worden gezocht naar een breed draagvlak voor een langetermijnlandbouwbeleid. Ook LTO Nederland pleit voor zo'n open maatschappelijk debat. In de ambtelijke adviezen die vorige week verschenen, ontbreekt volgens de belangenorganisatie een realistische en fundamentele benadering van de stikstofproblematiek. Die behoefte zal ook de boodschap zijn die LTO aan de nieuwgekozen volksvertegenwoordigers zal overbrengen.

Het vorige kabinet trok miljarden euro's uit voor natuurherstel, innovatie en de uitkoop van veehouderijen. Het landbouwakkoord kan straks bepalen hoe de verdeelsleutel van dat budget eruit zal zien.