‘Krimp’ en ‘innovatie’ gaan samen formeren

De verkiezingsuitslag laat grote verschuivingen zien. Op uiterst rechts wonnen klimaat- en stikstofsceptische partijen als FvD en JA21 en bleef het verlies voor PVV beperkt. Op links leveren SP en GroenLinks flink zetels in en wist PvdA niet te groeien. Deze linkse partijen staan voor een nog ingrijpender aanpak van het klimaat en de stikstofcrisis. Wel boekt PvdD een zetel winst.

Ondanks de verschuiving in de politieke balans naar partijen die de stikstof- en klimaatcrisis ontkennen hoeven boeren niet veel hoop te hebben op versoepelingen in de aanpak daarvan. Daarvoor is de winst van VVD en D66 te groot.

De sleutel voor de formatie van een nieuw kabinet liggen in handen van de democraten en liberalen. Twee partijen die in de vorige coalitie (samen met CDA en de Christenunie) samenwerkten aan het moeizaam tot stand gekomen akkoord over de stikstofaanpak. Of de twee winnaars van de verkiezingen bereid zijn dit akkoord tijdens de formatie weer open te breken valt zeer te betwijfelen.

Eerste slag is binnen

De eerste slag in de formatie is al binnengehaald door D66. Op verzoek van haar leider Sigrid Kaag is een tweede verkenner aangesteld: Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) gaan de voorkeuren peilen van de fractievoorzitters. Kaag liet weten dat ze de progressieve zetelwinst van haar partij wil laten doorklinken in een nieuw kabinet. Premier Mark Rutte liet blijken ook het CDA hierbij te willen betrekken.

De kans lijkt dus groot dat de eerste formatiepoging gericht zal zijn op een voortzetting van de vorige coalitie maar dan met een iets groener sausje over het regeerakkoord. Dit sluit aan bij de wens van bedrijven en ondernemers om zo snel mogelijk aan de slag te gaan met het herstel van de door de coronapandemie zwaar getroffen economie.

Complete sectoren – o.m. horeca, reiswereld, kunst- en cultuur – staan op omvallen. En de bouwsector en land- en tuinbouw zijn in ontwikkeling stil blijven staan doordat er maar geen uitzicht is op een exit uit de stikstofcrisis. Snelheid is dus zeer gewenst en het openbreken van reeds gemaakte afspraken ongewenst.

Tjeerd als minister

Gezien die urgentie zullen vooral veehouders hun hart vasthouden voor wat er aan plannen voor de landbouw uit de formatie naar voren zullen komen. Het spookbeeld van D66-Kamerlid Tjeerd de Groot als minister van Landbouw wordt op social media veelvuldig becommentarieerd. De stikstofreductiedoelen staan immers vast, maar de route en snelheid daarnaartoe is nog ongewis.

Dat VVD en D66 aan zet zijn voor de formatie van een nieuw kabinet brengt twee verschillende visies op de landbouw samen aan de onderhandelingstafel. Twee partijen, waarvan de een pleit voor krimp en de ander voor innovatie om uit de stikstofcrisis te komen, moeten het eens worden over de route die de economie uit de stikstofcrisis gaat halen.

De VVD ging de verkiezingen in met een sterk op innovatie leunende landbouwagenda. D66 hield tijdens de campagne vast aan een halvering van de veestapel. In een reactie op de verkiezingsuitslag laat D66-landbouwwoordvoerder Tjeerd de Groot weten dat voor hem in de komende vier jaar de prioriteit ligt bij het uitvoeren van de kringlooptransitie. ‘De spade moet nu echt de grond in. Het is nu nog vooral een papieren werkelijkheid.’

Niemand laten vallen

De D66’er ziet in de verkiezingsuitslag de steun van de kiezer voor het gevoerde beleid op het gebied van klimaat en biodiversiteit. ‘De kiezer onderstreept daarmee de noodzaak om te veranderen.’ De Groot begrijpt dat boeren niet blij zijn met de zetelwinst van zijn partij. ‘Onze verkiezingsslogan was dat we niemand laten vallen. Dat geldt ook voor de boeren. Er is veel geld voor de landbouw uitgetrokken en we gaan kijken naar de regelgeving.’

Boerenzoon en nummer 35 op de VVD-lijst Jan Klink maakt dankzij de zetelwinst van de liberalen grote kans op een Kamerzetel. Hij heeft de ambitie om namens de VVD de landbouwportefeuille op te pakken. Over het verschil tussen zijn partij en D66 zegt hij: ‘De focus ligt op waar we het over eens zijn. De kiezer heeft steun gegeven aan het huidige kabinetsbeleid en die steun is zelfs gegroeid.’

SGP-landbouwwoordvoerder Roelof Bisschop ziet in de nieuwe Tweede Kamer mogelijkheden om ‘over rechts’ zaken te doen voor goed landbouwbeleid. Volgens de SGP’er is de opstelling van de VVD in de formatie voor het nieuwe kabinet voor boeren en tuinders daarom erg belangrijk.

Tegenwicht bieden

‘D66 is natuurlijk groot geworden en het CDA heeft verloren. Als D66 veel van het gedachtegoed kan inbrengen in het landbouwbeleid, dan is dat geen goed nieuws’, aldus Bisschop die kansen ziet om met CDA, PVV, Forum voor Democratie en JA21 tegenwicht te bieden. ‘Als de VVD niet te veel vastlegt in een regeerakkoord met D66, is het best mogelijk om vanuit de Kamer goed beleid te maken.’

Jan-Cees Vogelaar, namens JA21 nog in de race voor een Kamerzetel (26 maart worden de voorkeurstemmen bekendgemaakt) maakt zich op basis van ervaringen in de afgelopen jaren naar eigen zeggen geen illusies over de opstelling van de VVD en het CDA in mogelijke onderhandelingen met D66. 'En als Tjeerd de Groot zegt dat de spade nu echt de grond in moet, wat bedoelt hij dan? Om het graf te delven van boeren en tuinders? Of om al die nieuwe natuur aan te leggen waar D66 voor pleit? Ik maak mij geen illusies dat er buiten het regeerakkoord met rechtse partijen zomaar veel te regelen valt.'

Voor de BoerBurgerBeweging (BBB) ligt er de schone taak om de impact van stikstofmaatregelen op de economie en de sociale structuren van het platte land in de Tweede Kamer naar voren te brengen.

Donderdag arriveerde BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas per trekker op het Binnenhof. Met de zetel die BBB in de wacht sleepte, verwacht zij het landbouwdebat te kunnen beïnvloeden. ‘We praten mee, kunnen moties en tegenmoties indienen. Als kleine partij kun je andere partijen aan je kant krijgen en dat lukt je niet als je nul zetels hebt.’

Geen nieuwe koerswisseling

Voor LTO-voorzitter Sjaak van der Tak is het ‘cruciaal’ dat het nieuwe kabinet boeren ruimte geeft om te ondernemen. ‘Koerswisseling op koerswisseling na elk nieuw kabinet zet het verdienvermogen en daarmee onze ruimte tot innovatie en verduurzaming onder druk.’

Boeren willen onderdeel zijn van de oplossing, maar dan moeten er wel reële eisen worden gesteld, aldus Vander Tak. ‘Wij gaan niet mee in de halvering van de veestapel.

De tweedeling in het land op dit punt vindt Van der Tak dan ook problematisch. ‘In het verleden was er altijd sprake van één Nederland met een vitaal platteland.’ De LTO-voorman vindt het een taak van de nieuwe regering om die eensgezindheid terug te brengen. Van alle partijen die mee gaan praten over een regering verwacht hij dan ook dat die de verbinding zoeken. Ook moeten ze zorgdragen dat boeren kunnen blijven ondernemen.

Polarisatie zal toenemen

Van een nieuwe coalitie mogen boeren en tuinders straks verwachten dat er met één mond wordt gesproken over de toekomst van de landbouw. Dit zal echter in de Tweede Kamer niet het geval zijn. Gezien de uitslag van de verkiezingen en de verdere versplintering van de politiek zal de polarisatie over dit onderwerp tussen de oppositiepartijen eerder toe- dan afnemen.