Boomwal functioneert als apotheek voor koeien

Begin dit jaar ging het project 'Boomlandbouw als apotheek voor vee en bron van biodiversiteit' van start. Het vierjarige project is een samenwerking tussen Vanla, Van Hall Larenstein, Nordwin College, Landschapsbeheer Friesland, Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving en Stichting Wrâldfrucht.

Eerste Kamerlid Joop Atsma plantte de eerste 'projectboom' op het land van maatschap Bloemhoff in Surhuisterveen.

Veertien boeren

Aan het project doen veertien boeren mee. Zij willen met het planten van eetbare bomen en struiken niet alleen de diergezondheid verbeteren, maar ook de biodiversiteit en het landschap. Daarnaast vermindert een biodiverse boomwal volgens de initiatiefnemers de stikstof- en CO2-uitstoot. En de eetbare boomwallen bieden extra voeding voor het vee.

Boomwallen zijn een bekend verschijnsel in de Noordelijke Friese Wouden. Vanla is de eerste agrarische natuurvereniging in Nederland die destijds is opgericht om landbouw in combinatie met landschapsbeheer mogelijk te maken.

'Er groeit nu ook al van alles, alleen bestaat 80 tot 90 procent van de huidige singels uit els. Dit willen wij verbreden; we willen van de boomwal de apotheek van de koeien maken', legt initiatiefnemer Dictus Hoeksma, secretaris van Vanla, uit.

Aspirientje

Koeien weten feilloos welk kruid of blad ze moeten eten, als ze zich niet lekker voelen. 'Als je erop gaat letten, zie je waar koeien aan vreten. Als wij ons niet fit voelen, nemen we een aspirientje. Dat is bij dieren ook zo', zegt Hoeksma.

'Koeien vinden in de boomwal hun eigen apotheek. Ze krijgen door het eten van de bladeren van de bomen en struiken extra en gevarieerde plantstoffen, mineralen, sporenelementen en vitamines binnen.'

Hulsttakjes

Het idee voor het project deed de secretaris van Vanla op tijdens een excursie naar een kalvermester. Deze had takjes hulst in zijn stallen hangen. 'Hij zei dat die hielpen tegen ringschurft. Ik heb het thuis bij mijn kalveren ook geprobeerd en het hielp', zegt hij.

Ook kwam Hoeksma in contact met Maria Groot van Rikilt, expert op het gebied van kruiden en diergezondheid. 'Zij zegt dat dieren in de natuur in principe alles kunnen vinden om zichzelf gezond te houden. Dat zette me aan het denken en bracht me op het idee voor dit project', verklaart hij.

'Kruidenrijk grasland wordt al in andere projecten onderzocht. Een boomwal als apotheek is vernieuwender en past bovendien perfect in ons landschap.'

Kruidenboek

Maar welke bomen en struiken plant je in die apotheek? Die vraag is nog niet zo eenvoudig, ervaren de initiatiefnemers. 'We hebben de input van Maria Groot, maar willen ook breder zoeken. Zo hebben we bijvoorbeeld een kruidenboek uit de jaren dertig op de kop getikt, waaruit we informatie kunnen halen. Maar het is wel pionierswerk.'

Koeien en jongvee eten in de vrije natuur vooral jonge blaadjes en knoppen. Helende stoffen in de bomen en struiken zijn de looistoffen tannine en flavonoïden in onder meer eik, kastanje en hazelaar.

Ontstekingsremmend

Deze looistoffen zijn onder meer ontstekingsremmend en hebben een positief effect op de eiwitvertering. Ook zorgen ze voor meer onverzadigde vetzuren in de melk. Salicylaten, onder meer aanwezig in wilg, zijn pijnstillend, koortswerend en ontstekingsremmend.

Een overdosis van deze stoffen werkt echter negatief. Denk aan vergiftiging door eikels en eikenbladeren. Hoeksma denkt dat de koeien dat gevaar zelf door natuurlijk gedrag elimineren. 'Mijn koeien grazen al jaren naast boomwallen met eiken en ik heb nog nooit een koe met een vergiftiging gehad.'

Website

Onderdeel van het project is de website snoeivee.nl met een kennisbank waar de opgedane kennis wordt gedeeld. Op de website is aan de hand van literatuuronderzoek nu al een database gezet van soorten met een helende werking.

Een belangrijke bron van deze database is een onderzoek dat het Louis Bolk Instituut heeft uitgevoerd naar de voederwaarde van bladeren voor koeien en geiten. Het Louis Bolk Instituut maakte een online database op basis van beschikbare literatuur over de voederwaarde van bladeren van honderd soorten.

Een andere kennisbron is een overzicht van Tedje van Asseldonk van het Institute for Ethnobotany and Zoopharmacognosy (IEZ) in Beek-Ubbergen.

Veel belangstelling

Er is veel belangstelling voor het project, ervaart Hoeksema. 'Vooral uit de niet-agrarische hoek. Dat we de natuur gebruiken voor diergezondheid, wordt in de humane gezondheidszorg met interesse gevolgd.'

De boomwal komt niet volledig in de plaats van de dierenarts, benadrukt de secretaris van Vanla. 'Als een koe ziek is, moet je de dierenarts bellen. De biodiverse boomwal moet je vooral zien als preventie.'