Het begon allemaal met een opiniestuk eind vorig jaar in Tubbergen Nieuws. Als parodie op het Twentse volkslied kopte het artikel van een aantal bezorgde burgers: 'Er sterft tussen Regge en Dinkel een land'. Het bracht een stevige discussie op gang in de maanden erop, waarbij de boeren uit het gebied zich door de media (die het vuurtje flink aanwakkerden) niet gehoord voelden. Ook landschapsorganisatie Landschap Overijssel mengde zich in de discussie.

'Wij hebben ook een opiniestuk geschreven', vertelt Nicole Scholten Linde. Ze is voorzitter van LTO Noord-afdeling Noord-Oost Twente en melkveehouder in Hezingen. 'Maar ons geluid werd niet gehoord. Geen enkele krant of omroep heeft er iets mee gedaan. Alleen in Tubbergen Nieuws werd het geplaatst en Nieuwe Oogst heeft erover geschreven. Op een gegeven moment haalde de discussie zelfs het NOS Journaal.'

Stichting Behoud Twents Landschap

Een aantal bezorgde Twentenaren, waaronder de briefschrijvers, hebben zich verenigd in Stichting Behoud Twents Landschap. Onder hen zijn een aantal natuurkenners; mensen die beroepsmatig werken in het landschapsonderhoud. Dat geldt ook voor voorzitter Richard Pastoors. 'Wij hebben de stichting opgericht en de publiciteit gezocht, omdat niet alleen de landschapselementen onder grote druk staan, maar vooral vanwege de enorme ecologische achteruitgang van flora en fauna in het Twentse landschap', zegt hij.

'We zien steeds minder bodembroeders zoals patrijzen, weidevogels en veldleeuweriken. Ook het aantal insecten, waaronder veel vlinders en bijensoorten, is dramatisch achteruitgegaan. De veldbloemen zoals pinkster-, koekoeks- en boterbloem zijn in veel weiden niet meer te vinden. De discussie in de media is zich vooral gaan richten op de landschapselementen, maar het gaat om meer dan dat.'

Hij vervolgt: 'Ook het feit dat de discussie zich richt op de boeren komt niet bij ons vandaan, maar is door de media zo opgepikt. Het gaat ons om grondeigenaren in de breedste zin van het woord en we willen gemeenten erop te wijzen dat er gehandhaafd moet worden. Hoe willen wij het landschap doorgeven aan onze kinderen?'

Eenzijdig beeld

Scholten Linde: 'Als het over handhaving gaat, zijn we het eens. Iedereen die zich niet aan de regels houdt, moet aangepakt worden. Boeren dus ook. Maar in de media ontstond een heel eenzijdig beeld, alsof boeren alleen maar houtwallen weghalen. Dat klopt niet. Er zijn allemaal regels voor. Als wij toestemming krijgen om een houtwal te verkleinen of weg te halen, moeten we dat ergens anders weer bijplanten. Dan heb je alleen nog sprietjes, maar die worden ook weer houtwallen. Daar gaat tijd overheen.'

Het gaat om de zogenoemde cascoregeling. Daarnaast zijn veel boeren in Twente actief in de groene en blauwe diensten. 'Boeren krijgen dan een vergoeding voor natuuronderhoud van de provincie Overijssel. Noordoost-Twente is hier veruit het actiefst in. Een groot deel van het budget gaat naar dit gebied', vertelt Scholten Linde.

Gebrek aan kennis

Melkveehouder Sjoerd Ribberink uit Denekamp heeft zich dan ook geërgerd aan de discussie. 'Het beeld dat alles weggaat, klopt gewoon niet. Het ontbreekt mensen vaak aan kennis. Soms moet er inderdaad rigoureus gesnoeid worden. Of wat zeggen ze ook alweer? Snoeien is bloeien. Onderhoud is behoud. Eigenlijk zijn de boeren de Stichting Behoud Twents Landschap. We kunnen zo lid worden.'

Melkveehouder Matthijs Pots is het met hem eens. 'In de jaren zestig en zeventig zijn er veel houtwallen verdwenen door grote ruilverkavelingen. De laatste jaren komt er door de cascoregeling eerder meer bij dan er verdwijnt. Zeker op de veldkavels is op dit punt vrijwel niets mogelijk.'

Foto's: Martijn van Rossum

Landschapsdeal

Scholten Linde: 'We kunnen niet terug naar het Ot en Sien-tijdperk met alleen maar postzegeltjes. De Nederlandse landbouw is de meest innovatieve ter wereld. Daar mag je ook trots op zijn. Het gaat erover hoe de huidige landbouw en het landschap op een goede manier samengaan. Daar zijn boeren dagelijks mee bezig.'

Inmiddels heeft de discussie ook wat opgeleverd. Zo zijn LTO Noord-Oost Twente, Landschap Overijssel en Stichting Behoud Twents Landschap in overleg over hoe ze tot een 'landschapsdeal' kunnen komen. Naast dat overleg is er al twee keer een 'schouw' geweest om samen in het landschap te kijken naar wat er gebeurt.

Liefde voor landchap verbindt

Volgens Eibert Jongsma van Landschap Overijssel verbindt de liefde voor het Twentse landschap de partijen. Hij is afdelingshoofd Landelijk Gebied. 'Er is niemand die zegt: haal alles maar weg. In Twente is het landschap een belangrijk deel van de identiteit van de inwoners. Daarom ligt zo'n discussie ook gevoelig.'

De discussie heeft volgens hem te maken met een breder, maatschappelijk probleem. 'Het is schandalig dat boeren zo weinig krijgen voor hun producten. Er moet een goede balans zijn tussen natuur en agrarisch gebruik van het landschap. Boeren worden echter ge-dwongen om elke vierkante meter zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dat gaat uiteindelijk ten koste van de biodiversiteit.'

Opnieuw discussie

Jongsma vervolgt: 'Er zijn ook veel toeristen in het gebied. Zij gebruiken het landschap, maar dragen daar, afgezien van de toeristenbelasting, financieel niets aan bij. Ook dat zou best anders kunnen.' Is nu alles pais en vree? Zowel de boeren als de Stichting Behoud Twents Landschap denken dat de discussie in het najaar opnieuw kan oplaaien.

Pastoors: 'Dan wordt er weer gesnoeid en het landschap is kaler. Ook als het snoeien op een goede manier gebeurt, trekken burgers bij ons aan de bel. Maar meestal is er dan niks aan de hand. Als stichting willen we daarover voorlichting geven, zodat er meer begrip ontstaat en burgers snappen dat flink snoeien erbij hoort.'

De bezorgde burger

'Het is al kwart over twaalf'

Edwin Lubbelinkhof is een van de Twentenaren die zich zorgen maken over de teloorgang van het landschap. Hij heeft zich aangesloten bij Stichting Behoud Twents Landschap en zit in het bestuur. 'Ben je via Fleringen naar Ootmarsum gereden?', vraagt hij. 'Dat was altijd al opener dan andere gebieden in Noordoost-Twente, maar er is de laatste jaren ook wel veel verdwenen.'

Lubbelinkhof is ondernemer en een echte Twentenaar. 'Als er telkens een beetje van het landschap verdwijnt, heeft niemand dat door. Het is geen opzet, maar we verliezen meer dan ons lief is. Het is al kwart over twaalf.'

Hij laat de tekst van het Twentse volkslied zien. 'Er ligt tussen Dinkel en Regge een land. Ons schone en nijvere Twente.' En verder: 'Daar golft op de essen het goudgele graan. Doet 't snelvlietend beekje het molenrad gaan. Daar ligt er de heide in 't paarsrode kleed. Dat is ons zo dierbare Twente.'

Lubbelinkhof: 'Een van onze bestuursleden is wat filosofisch aangelegd en heeft voor dat opiniestuk de tekst aangepast met 'Er sterft tussen Dinkel en Regge'. Dat ligt gevoelig, dus dat doen we nu niet nog een keer. Maar je kunt in de tekst goed zien hoezeer de Twentenaren zich verbonden voelen met hun landschap.'

De natuurkenner

'Misschien een Twentse zuivelcoöperatie oprichten'

Chris van Benthem is als praktijkdocent en natuurkenner een van de oprichters van Stichting Behoud Twents Landschap. Aanvankelijk had hij niet zulke hoge verwachtingen, maar inmiddels is hij een stuk positiever over de kansen voor het Twentse landschap. 'We zijn in gesprek met de gemeenten en ook bij de boeren zien we dat ze met veel zaken bezig zijn die goed zijn voor de biodiversiteit, zoals de aanleg van akkerranden. Het is mooi dat we gehoor vinden bij politieke partijen en LTO Noord.'

Hij durft inmiddels al wat te dromen over wat het overleg tussen LTO Noord, Landschap Overijssel en Stichting Behoud Twents Landschap zou kunnen opleveren. 'Misschien kunnen we wel een Twentse zuivelcoöperatie oprichten waarbij de boeren zo natuurinclusief mogelijk boeren. Ze verdienen dan meer aan hun melk en het is goed voor het landschap. Bovendien willen consumenten steeds vaker weten waar de producten vandaan komen. Als ze uit de regio komen, dan is dat van toegevoegde waarde. Ik denk dat mensen er dan meer voor willen betalen.'

Van Benthem is al jaren actief bij Stichting Natuur en Milieu Ootmarsum. Nadat bij Tubbergen een houtwal dreigde te worden gerooid, was de maat vol. 'Het was voor mij de druppel. We wilden de boel wakker schudden.'

Er is volgens hem meer aan de hand. 'Het gaat niet goed met het aantal insecten en de bodem. Ook zijn er nauwelijks nog weide- en akkervogels. Het is stil geworden.'

Van Benthem wil met de stichting de boeren ook steunen. 'Het schijnt dat het potje van de groene en blauwe diensten van de provincie op is. Terwijl de boeren nog best met een heel aantal zaken aan de slag willen. Er gebeuren door middel van deze regeling heel goede zaken voor het behoud van het landschap. Het is goed als deze regeling wordt uitgebreid. Alles wat je nu goed doet, hoef je later niet meer te herstellen.'

De melkveehouder

'De grondhonger voor natuurontwikkeling is groot'

Melkveehouder Rudolf Wigger uit Mander is gewend aan toeristen. Hij heeft zijn bedrijf naast de Mosbeek; een kleine beek vlakbij de Duitse grens. Zijn bedrijf is gevestigd naast een watermolen waar toeristen graag komen. Het is het domein van fietsers en wandelaars.

'Regelmatig krijg ik te horen dat het hier zo mooi is van mensen die hier als toerist komen. Dan zeg ik altijd: 'Dat vinden wij nou ook en dat willen we graag zo houden.'

Toch valt het niet altijd mee om boer te zijn in het gebied. Wigger: 'Het toerisme, maar ook de natuurontwikkeling zorgen ervoor dat er veel vraag is naar grond.' Er is een enorme grondhonger in Noordoost-Twente, stelt de melkveehouder. 'Dat heeft onder meer te maken met verschillende Natura 2000-gebieden in de regio. Er is veel ruilgrond nodig. Daardoor stijgen de grondprijzen en stijgt ook onze kostprijs.' Hij vindt dat tegenstrijdig. 'We willen graag dat de melkveehouderij extensiever wordt. Dat gaat in dit gebied zo niet lukken.'

Hij is blij dat diverse partijen weer met elkaar in overleg zijn, 'maar het kwaad is al geschied'. 'Social media dragen eraan bij dat boeren telkens in een kwaad daglicht komen te staan. Het is een klein groepje mensen dat zich roert, maar het effect is wel groot. De mensen hier uit de dorpen hoor ik er eigenlijk nooit over', aldus Wigger. Zelf was hij verbaasd over de discussie over het coulisselandschap en de houtwallen. 'Niet alleen met betrekking tot de Natura 2000-gebieden hebben we te maken met toenemende regels, dat geldt ook over wat wel en niet mogelijk is met houtwallen. Zoals ik al zei willen wij zelf ook graag dat het landschap mooi blijft. De boeren zijn de makers van het landschap.'

Hij herkent niet dat het aantal dieren afneemt. 'Mijn indruk is dat juist bij het boerenland ontzettend veel dieren te vinden zijn. Je ziet bij ons ontzettend veel wild aan de randen van de percelen.'