Veehouder kan blijven boeren door evenwichtsbemesting

Met grond in de bufferzone rond natuurgebied het Boetelerveld stonden de acht boeren in 2014 daar voor de keus: geen mineralen meer laten uitspoelen of helemaal niet meer bemesten. Dat laatste zou betekenen dat er geen landbouw meer mogelijk was in hun deel van de 120 hectare grote zone waar in totaal 24 particuliere grondeigenaren actief zijn.

De oplossing die werd gekozen door de acht bedrijven is opmerkelijk: niet minder bemesten, maar de grasproductie zodanig inrichten dat alle mineralen worden benut. En soms nog wat meer, zodat er geen uitspoeling meer plaatsvindt naar het natuurgebied. Ze creëerden zo een win-winsituatie voor de bedrijven en natuur.

Hulp bij project

Bij het project dat hiervoor op initiatief van LTO Noord werd opgezet, kregen de boeren hulp van Wageningen University & Research (WUR), loonwerkers, waterschap, provincie en voerleveranciers. Zo stond bedrijfsvoorlichter Mark Berends van ForFarmers bijvoorbeeld Speelman bij in het project om zijn graslandbeheer aan te passen. Herman van Schooten van WUR leverde de benodigde meetgegevens.

Met 165 melkkoeien op 92 hectare heeft Speelman zijn bedrijf redelijk in evenwicht. Maar de insteek om de verliezen te beperken door te proberen de opbrengsten te vergroten en niet te beginnen met minder te bemesten, sprak hem aan. 'Toen ze mij vroegen om mee te doen, vond ik het meteen interessant. In mijn deel van de bufferzone speelt mineralenuitspoeling volgens de deskundigen weliswaar geen rol, maar mochten ze de uitspoelingsvrije zone ooit nog eens uitbreiden, dan heb ik het voorwerk al gedaan.'

In het driejarige project is de evenwichtsbemesting in praktijk gebracht en zijn de effecten daarvan gemeten. Ook is inzicht verkregen in het hydrologische systeem. Innovatieve technieken zijn ingezet en op verschillende plaatsen zijn effectmetingen verricht. Het resultaat is inmiddels erkend door de provincie Overijssel.

Voorjaarsbemesting

De bedrijven rond het Boetelerveld mikken nu vooral op de voorjaarsbemesting. Door dan meer mest op het land te brengen en tegelijk het grasbestand te verbeteren (via vaker doorzaaien en onkruid bestrijden), wordt de grasproductie vergroot en eindigen de mineralen in de koe, in plaats van dat ze uitspoelen naar het grondwater.

Hoeveel dat precies scheelt, kan Speelman ook na een aantal jaren experimenteren niet precies zeggen. 'Doel is zoveel mogelijk mineralen uit de grond te trekken, maar ik ben niet harder gaan melken. Toch ben ik er zeker op vooruit gegaan. Ik zag gewoon dat het beter gras werd en ik heb ook meer ruwvoer dan voorheen. Dat scheelt weer in de aankoop van perspulp of mais.'

Berends vult aan: 'We zijn gaan kijken waar de ruimte zat en zijn zo met elkaar tot nieuwe inzichten gekomen. Na analyse van de opbrengstmetingen en kuilanalyses door WUR bleek bijvoorbeeld dat we hier bij Speelman meer kali konden geven, terwijl de stikstof- en drijfmestgift niet zijn verminderd. Door hogere opbrengsten, beperk je zo de verliezen.'

Tekorten in mineralenbalans

De mineralenbalans van het bedrijf Speelman laat in 2017 tekorten zien op zowel stikstof (47 kilo per hectare), fosfaat (39 kilo per hectare) als kali (223 kilo per hectare). Toch haalde Speelman 12,4 ton droge stof van een hectare bij een drijfmestgift van 35 kuub. Daarnaast diende hij 131 kilo stikstof en 10 kilo kali per hectare toe via kunstmest.

De samenwerking in het project hield de boeren scherp, stelt Berends vast. 'Je doet het samen, dat stimuleert. Een bedreiging is zo een kans geworden en je kunt nu wat laten zien aan de overheid.' De ervaringen die rond het Boetelerveld zijn opgedaan met de verbetering van de eigen ruwvoerproductie, zet ForFarmers nu ook in bij andere boeren.

'Eyeopener'

Speelman: 'Voor mij was het een eyeopener, ik ben scherper gaan boeren. Ik was me er niet zo van bewust dat je de grasproductie nog verder kunt optimaliseren. Met druk erop kan er dus een hoop. Het is van alle kanten mooi; uitspoeling zoveel mogelijk beperken, terwijl ik er als boer ook wijzer van wordt.'

Voor Speelman is verder de maatschappelijke meerwaarde van het project belangrijk. 'We kunnen aantonen dat we niet zomaar wat doen. En nu kunnen we met cijfers onderbouwen dat we het hier nog niet zo verkeerd doen.'

Hoewel er nu geen mineralen meer naar het Boetelerveld wegspoelen, zijn de boeren in de bufferzone er nog niet vanaf. Volgens Speelman ligt de volgende uitdaging alweer te wachten: het tegengaan van de verdroging van de naastgelegen natuur. 'Dat betekent vernatting van onze grond. Zo zal het Boetelerveld hier altijd wel een rol blijven spelen.'

Project Boetelerveld voorbeeld voor andere regio's
Het Boetelerveld in de gemeente Raalte is 170 hectare groot en benoemd als Natura 2000-gebied, vanwege de bijzondere flora en fauna. De natuur van dit uitgestrekte, natte heideterrein in Salland is afhankelijk van langdurig natte omstandigheden. Daarom wordt gewerkt aan anti-verdrogingsmaatregelen. Daarnaast is de vermindering van meststoffen die inspoelen van belang. Boeren aan de oostzijde zijn daarom vier jaar geleden gestart met evenwichtsbemesting. Het project werd dit jaar succesvol afgesloten. Daarmee kan de evenwichtsbemesting als Programma Aanpak Stikstof (PAS)-maatregel gelden. Niet alleen voor dit gebied, maar voor alle gelijksoortige natuurgebieden in Nederland.