'Een handelsoorlog kent alleen verliezers'

Rob de Wijk sprak vorige week in Deventer op een bijeenkomst, georganiseerd door BBB, over de veranderende wereld. Het blok van Europa en de Verenigde Staten is niet langer dominant, zo zegt de hoogleraar internationale betrekkingen en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. In die nieuwe wereldorde speelt voedselproductie volgens hem een belangrijke rol voor Europa.

De Wijk wijst in zijn presentatie op de nieuwe rol van de Verenigde Staten als ideologische tegenstander van Europa, maar ook op het streven van China om als wereldmacht op te treden. Daarnaast ziet hij de opkomst van de ongebonden zuidelijke landen, onder aanvoering van India, waarbij antiwesterse gevoelens ook een rol spelen. 'We weten eigenlijk al een tijd dat er zo'n reset aan zit te komen. Onder Trump gaat het wat sneller.'

China, Rusland en de Verenigde Staten zijn transactioneel, legt De Wijk uit. Dat betekent dat zij vooral uitwisseling van goederen of diensten nastreven in hun contacten met andere landen. Het uitdragen van een ideologie hoort daar volgens de hoogleraar niet bij.

De houding van de drie genoemde landen vraagt volgens De Wijk om een andere reactie van Europa. 'We moeten kijken waar we geopolitiek mee kunnen bedrijven in Europa. We moeten in de uitruil iets doen, ook richting Rusland, ook als stimulans voor ander gedrag.'

En daarmee komt de agrarische sector op het toneel. 'Een van de weinige dingen waar we in Europa goed in zijn, is landbouw', stelt De Wijk. Dit is volgens hem extra belangrijk omdat klimaatverandering en bevolkingsgroei de voedselzekerheid in veel landen onder druk zetten. 'Landbouw moet je zien als een strategische sector.'

Oekraïne speelt in dit opzicht ook voor Nederland een belangrijke rol, meent De Wijk. Het land heeft veel grondstoffen, produceert voedsel voor een heleboel landen en beschikt over kennis op defensiegebied die voor Europa van waarde is. Dat Rusland daar oog voor heeft, vindt de hoogleraar niet verwonderlijk. Hij ziet een nieuwe Koude Oorlog ontstaan. 'Het nieuwe ijzeren gordijn loopt straks langs de rand van Europa. De vraag is, aan welke kant ligt Oekraïne?'

Voedselzekerheid

Eurocommissaris Wopke Hoekstra (Klimaat) voerde vorige week een gesprek met de Tweede Kamer over het Europese beleid. Hij wijst op vijf problemen die de komende jaren op het wereldtoneel spelen:

• geopolitiek, vrede en veiligheid
• klimaatverandering en klimaatadaptatie
• kunstmatige intelligentie
• de lage productiviteit in Europa, inclusief hoge schuldenlast
• migratie

De genoemde problemen hebben gevolgen voor de land- en tuinbouw, met name als het gaat om klimaat. Europa warmt twee keer harder op dan gemiddeld op aarde, zegt de oud-minister. 'Daarmee wordt Europa disproportioneel geraakt.' Ook de kosten van bijvoorbeeld overstromingen, zoals de afgelopen jaren in Spanje en Slovenië, lopen in de miljarden. 'Steeds is een andere regio de sigaar.'

Die grotere schommelingen in temperatuur en neerslag hebben volgens Hoekstra ook gevolgen voor de voedselzekerheid. 'Een deel van de landbouwgoederen die we produceren is daarmee van strategisch belang. Dat willen we niet kwijt. We willen niet nog een afhankelijkheid van andere landen creëren.'

Wat Europa volgens de Eurocommissaris wel moet doen – naast de regeldruk verkleinen en investeren in defensie, innovatie en klimaatmaatregelen – is handel drijven. 'We moeten, met de introductie van een gelijk speelveld, handel drijven met de hele wereld.' Een handelsoorlog is een 'lose-lose-situatie', zegt hij, als tegenhanger van de 'win-win'. 'Het overeind houden van handelsbetrekkingen is van evident belang.'

Maar wat moet Nederland met de dreigende handelsoorlog met de Verenigde Staten? President Donald Trump heeft immers importheffingen op Europese producten aangekondigd. Deskundigen gaven daarover hun visie tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer.

Hoogleraar Charles van Marrewijk van de Universiteit Utrecht denkt dat Europa beter voorzichtig kan zijn met een reactie op de aangekondigde handelstarieven. 'De tarieven van Trump raken vooral de Amerikaanse bevolking. Als hij zich in de voet schiet, moeten wij niet hetzelfde doen.'

Europa zou er goed aan doen de bakens te verzetten en verdragen met andere landen en regio's te sluiten, adviseert hoogleraar Haroon Sheikh van de Vrije Universiteit Amsterdam en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Hij noemt als eerste India, waar onlangs een zware EU-delegatie op bezoek ging.

Mercosur en Asean

Andere opties zijn volgens Sheikh de Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Bolivia) en Asean-landen, de associatie van tien Zuid-Aziatische landen met onder meer Indonesië. Hij adviseert ook naar Afrika te kijken, waar sommige landen een stormachtige ontwikkeling doormaken.

Sheikh wijst er ook op dat Trump de onderhandelingen over handelsafspraken ziet als kans om op andere beleidsterreinen actie af te dwingen. 'Dat zag je bij de acties tegen Canada, China en Mexico. Dat ging ook om de drug fentanyl, die volgens Trump via de drie landen veel te eenvoudig de Verenigde Staten binnenkomt.'

'Export voeding naar Amerika halveert bij handelstarief'

Voor de voedingsmiddelensector als geheel blijven de gevolgen dus beperkt, maar producenten van onder meer alcoholische dranken (-52 procent) en vis (-70 procent) krijgen zware klappen. De schade voor de export van zuivel, graan en koffie blijft volgens ABN Amro 'beperkt' met een daling van 40 procent.

Jaarlijks exporteert de Nederlandse dranken- en voedingsmiddelenindustrie ruim 2,3 miljard euro naar de VS. Omgerekend is dit 3 procent van de totale export.

Nederland exporteert vooral alcoholische dranken (656 miljoen euro), vis (352 miljoen euro), groente en fruit (298 miljoen euro), kaas (115 miljoen euro) en chocolade (254 miljoen euro) naar de VS. De export van granen en graanproducten is goed voor 127 miljoen euro, eieren en zuivel (zonder kaas) voor 53 miljoen euro en vlees en vleesproducten voor 57 miljoen euro.

Vanuit economisch perspectief is een tegenreactie met een heffing op Amerikaanse goederen volgens ABN Amro geen verstandig idee, want dat zal inflatie in Nederland aanjagen. Nederland importeert vanuit de VS vooral fruit en noten (jaarlijks 286 miljoen euro), alcoholische dranken (190 miljoen euro), vlees (183 miljoen euro) en vis (116 miljoen euro).