'Koppositie van Nederlandse land- en tuinbouwsector wankelt'

Heimovaara zegt te vrezen voor de nummer 1-positie van de Nederlandse land- en tuinbouw in de wereld. 'De onzekerheid in de sector duurt nu al een lange tijd, waardoor investeringen in innovatie gewoon erg achterblijven. En dat is, heel eerlijk gezegd, een drama. Het is een drama voor de sector, de boeren en ook voor ons.'

Of we hangen aan de slippen van de agro-industrie, of ze hebben het over die woke-veganisten

Sjoukje Heimovaara, voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University & Research

Zet de krimp van de veehouderij de gouden driehoek tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschap onder druk?

'Het is ontzettend belangrijk dat er kwalitatief en kwantitatief voldoende 'kern' overblijft om die driehoek in stand te houden. Voor kennisopbouw is een vooraanstaande praktijk nodig. En als dat onder een bepaald niveau zakt, werkt die wisselwerking minder goed. Dan wordt het eerder een bronzen driehoek.

'Ik maak mij vanuit Wageningen wel zorgen of onze sector kwalitatief goed op orde kan blijven nu de toekomstvisie en de besluitvorming in de agrarische politiek zo traag verlopen.'

Nog regelmatig is ze 'starstruck' vanwege haar eigen baan, erkent Heimovaara. Het interview met Nieuwe Oogst vindt plaats in haar kantoor op de zesde verdieping van het Atlas-gebouw op de Wageningse campus. Dankzij een waterig winterzonnetje reikt het uitzicht tot ver over de Gelderse Vallei.

'Overal in de wereld is Wageningen een bekend begrip en staan we op nummer 1 als het gaat om landbouwinnovaties. In vorige functies heb ik internationaal veel gereisd en altijd was ik trots als met respect werd verwezen naar het werk van Wageningse onderzoekers. Ik heb hier ooit zelf gestudeerd en ben nu extreem vereerd dat ik dit werk mag doen.'

Naast haar trots over WUR maakt Heimovaara zich wel degelijk zorgen over de toekomst van het kennisinstituut. Zij ziet vooral concurrentie vanuit China, maar benadrukt dat WUR uniek blijft omdat alle aspecten rond de productie van gezond voedsel daar belicht worden. Dat varieert van techniek en economie tot ecologie, klimaat en gedragswetenschappen. Die geïntegreerde benadering noemt zij de kracht van WUR.

Hoe ziet u de kennisontwikkeling in China en wat betekent dat voor WUR?

'China investeert volop in de agrarische voedselsector en ook in het bijbehorend onderwijs en onderzoek. De Chinese overheid plot visies op het gebied van voedsel en jaagt dat aan met daadkrachtig beleid. Wat opvalt, is dat ook op het gebied van verduurzaming fikse stappen worden gezet.

'Het is bekend dat Chinese onderzoekers onze kennis gebruiken voor verbeteringen van landbouwsystemen, wat prima is. Zij ontwikkelen weer nieuwe dingen die wij niet weten. Wij onderhouden goede contacten met Chinese universiteiten. Het blijft daarbij belangrijk dat we onze rechten goed beschermen.'

Het kabinet wil zo'n 1,5 miljard euro bezuinigen op onderwijs en wetenschap. Hoe schadelijk is dat voor WUR?

'Het is nog niet goed te overzien, maar wij schatten in dat we zo'n 80 miljoen euro per jaar gaan inleveren, zo'n 10 tot 15 procent van onze begroting. En onze grootste kostenpost zijn de salarissen van onze circa 7.000 onderzoekers. Dus dat betekent wel wat voor ons.

'Eerlijk gezegd ben ik ongeruster over de bezuinigingen op het basis-, mbo- en hbo-onderwijs. Onderzoeken kun je tijdelijk op een lager pitje zetten, al schaadt het de economie wel, maar een generatie minder opleiden, slaat een gat dat je niet meer inloopt. Dat is superdom.'

De standpunten van diverse WUR-onderzoekers over bepaalde specifieke onderwerpen zijn niet altijd eensluidend. Een voorbeeld daarvan is de discussie over glyfosaat. Heimovaara maakt een vergelijking met twee onderzoekers die naar hetzelfde boeket bloemen kijken. De een ziet een roos, de ander een gerbera en beide observaties kloppen. Het toont volgens haar aan dat ook wetenschappers andere perspectieven hebben. Zo hebben een econoom en een ethicus ook een ander oordeel over de veehouderij, terwijl ze allebei in hun onderzoeksveld feiten hebben verzameld.

Wat is uw advies aan de politiek hierbij?

'Wij bedrijven geen politiek, geven hooguit een zetje aan een discussie. Wij leveren deskundig advies als daarom wordt gevraagd en mogen dan van politici verwachten dat zij zelf kunnen beoordelen wat zij belangrijk vinden. Glyfosaat is een onderwerp waarbij op specifieke vragen verschillende antwoorden mogelijk zijn, maar dat geldt ook voor een thema als dierenwelzijn.

'Graag zouden wij in politieke discussies vaker de ruimte krijgen om onderwerpen in een breder perspectief te belichten. Er spelen meerdere dilemma's waar we oplossingen voor moeten vinden. Dan gaat het over landgebruik, de rol van de veehouderij in Europa, consumentengedrag en het behalen van klimaat- en natuurdoelen.'

Waarom is dat nodig?

'De politiek vraagt vaak om snelle oplossingen, een quick fix, en het liefst met een of ander apparaat. Maar de kans dat dat een succes wordt is zeer klein, want de problemen zijn complex en samenhangend. We moeten ons daarom niet richten op losse, geïsoleerde problemen, maar een geïntegreerde discussie voeren, anders kom je niet bij een oplossing die houdbaar is.

'Boeren weten dat ook prima, die zijn wijs genoeg om goed beleid te herkennen. Want alleen met langetermijnbeleid kan de praktijk nieuwe technologie, nieuwe ideeën en nieuwe manieren van werk absorberen. Als boeren weten dat beleid stabiel blijft, kunnen ze ook de noodzakelijke investeringen doen.'

Op dit moment liggen investeringen in technologie vrijwel stil. Is dat schadelijk?

'We lopen het risico dat door het huidige beleid de boeren die recent hebben geïnvesteerd, eruit worden gewerkt. Zij krijgen te maken met onverwacht hoge kosten. Door investeringen is hun solvabiliteit lager en dat is in de huidige tijd een risico.

'Bedrijven die lange tijd niet investeerden, weten deze periode beter te overleven. En dat zijn juist niet de innovatieve koplopers. Begrijp mij niet verkeerd, ik gun elk bedrijf het beste. Maar als je moet kiezen, neem dan bedrijven die klaar zijn voor de toekomst.'

Hoe ziet u de uitdagingen van gewastelers om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen verder terug te dringen?

'De realiteit is dat we meer moeten doen met minder middelen en ik ben overtuigd dat druk nodig is om het gebruik van de meest schadelijke middelen snel te verminderen. Vanuit onze rol werken we hard aan alternatieven. Dat gebeurt onder meer op de Boerderij van de Toekomst waar gewerkt wordt met robotwieders en spotsprayers.

'Maar met de stevige doelstelling die we nastreven, is het ook logisch dat telers zich zorgen maken. Er moet voldoende flexibiliteit zijn om de gewasopbrengsten te beschermen. Een feit is dat de huidige middelen goed getest zijn.'

Resistentieveredeling wordt vaak gezien als oplossing. Maar nieuwe veredelingstechnieken worden belemmerd door Europese regelgeving rond genetisch gemodificeerde organismen (gmo). Stoort dat u?

'De teelt van resistente rassen kan een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van het middelengebruik. Als voormalig moleculair geneticus ben ik geïnteresseerd in nieuwe veredelingstechnieken, zoals Crispr-Cas. Mijn persoonlijke mening is dat het op deze manier tot stand brengen van gerichte mutaties niet meer risico's met zich meebrengt dan de ongerichte mutaties in de natuur.

'We begrijpen ook dat knippen en plakken in DNA gevoelig ligt en dat een techniek als Crispr-Cas zeker niet een oplossing biedt voor alle uitdagingen. Voor de concurrentiepositie van onze zaadveredelingsbedrijven is het wel van belang dat goedkeuring van veredelingstechnieken die elders in de wereld zijn toegelaten, niet te lang op zich laat wachten.'

Agrariërs hebben veel te danken aan WUR. Toch was er ook een boerenprotest op de campus. Raakt de polarisatie rond het landbouwdebat u?

'Dat vind ik uiteraard niet leuk. Maar toen ik hier zelf studeerde, in de vorige eeuw, speelde dit ook al. Een deel zegt dat wij aan de slippen hangen van de agro-industrie en anderen hebben het over die woke-veganisten met hun geitenwollen sokken.

'Nou, we zijn het allebei niet echt, maar al die elementen zitten wel in ons. Economie en ecologie komen steeds dichter bij elkaar. Er zijn mensen die dat niet samen vinden gaan. En er zijn er die vinden dat verduurzaming economische rentabiliteit tegengaat. Dat is allang niet meer zo. Het zijn juist de koplopers die op beide vlakken grote stappen zetten.'