Water op moerige grond herverdelen loont

Nederland kent een groot gebied met moerige gronden. Ze zijn rijk aan organisch materiaal, maar gevoelig voor inklinking en droogte. Valt de bovengrond in de zomer droog, dan oxideert veen en ontsnapt kooldioxide naar de atmosfeer. Het is een onomkeerbaar proces.

Van de 110.000 hectare van deze gronden ligt 40 procent in Groningen en 60 procent in Drenthe. De percelen zijn vaak verre van egaal. Daardoor is peilbeheer in grote gebieden geen oplossing voor het remmen van de veenoxidatie.

Drains

Iris Visscher en Derk van Balen van Wageningen University & Research kijken naar de mogelijkheden om met water uit de drains van natte, lage delen hoge delen vochtiger te houden. Deze aanpak kan voor boeren aantrekkelijk zijn. Zij profiteren mogelijk van wat meer gewasopbrengst en de maatschappij krijgt minder broeikasgas.

Visscher en Van Balen laten het proefperceel in het Drentse Valthermond zien. Daarbinnen zijn verschillen in hoogte en samenstelling van de grond. De grond is bont en er ontstaan natte delen in de laagtes en drogere delen op hogere stukken. Veen kan dicht bij het oppervlak liggen op deze gronden. Als het grondwater in de zomer dieper zakt, begint de oxidatie van het veen.

'Aanleiding van dit onderzoek is een rapport van Guido Bakema in 2022', zegt Van Balen. 'Terugdringen van CO2-emissies is vaak moeilijk in dit gebied. Bij het afgraven van het veen is niet consistent gewerkt en er is van oudsher veel reliëf.'

In het rapport pleiten de onderzoekers voor terughoudendheid met lage peilen en met het afvoeren van water via sleuven. Omdat de landbouw wel uit de voeten moet kunnen met de grond, is het niet altijd te voorkomen dat veen droog komt te liggen. Uit die complexe situatie ontstond het idee om water op percelen te herverdelen en zo met meer maatwerk profijt voor boer en klimaat te combineren.

Door veenoxidatie nemen hoogteverschillen verder toe. Egaliseren lukt niet altijd met een dunne bouwvoor en grote hoogteverschillen. De grond is klimaatgevoelig, stellen de onderzoekers. Dat is nadelig voor de hele samenleving, maar het kost de boer ook opbrengst. Afhankelijk van of het een nat of droog groeiseizoen is, verschilt de opbrengst sterk over percelen.

Visscher: 'Alleen voor reductie van CO2-emissies gaat de boer niet investeren, maar als het positief is voor de opbrengst van het gewas mogelijk wel.'

Pomp

Een pomp trekt het water uit de lage delen via de drains naar de wijken naast het perceel. Die dienen als buffer. Worden de hogere delen droog, dan pompt het systeem het water erheen. Het systeem werkt op zonne-energie, omdat ter plaatse geen stroomvoorziening is.

In dit eenvoudige voorbeeld is er een laag deel en een hoogste deel, dus een punt om water weg te trekken en een punt om het aan te voeren. Visscher: 'We berekenen nu of het economisch uit kan. Of er sprake is van een meeropbrengst, moet blijken uit de analyse.'

Aaltjespopulatie

Behalve de invloed van het water zouden andere daarmee samenhangende bodemeigenschappen kunnen bijdragen aan de voordelen van de techniek. Van Balen zegt dat ze daarom volgen wat er gebeurt in de hoge en lage delen met de aaltjespopulatie en de bodemchemie en -structuur.

Het effect op de opbrengst vinden de onderzoekers het belangrijkst. Visscher: 'In het natte jaar 2024 is het effect op de opbrengst kleiner dan in droge jaren. We zijn in 2021 met dit onderzoek begonnen.'

Keuze

In principe hadden de onderzoekers ook naar andere technieken kunnen grijpen, zoals druppelirrigatie, maar deze techniek lijkt op voorhand minder geschikt om CO2-emissies te beperken in vergelijking met volvelds waterregulering. Daarbij komt dat het volgens Van Balen bij zetmeelaardappelen en zeker bij graan veel te duur is.

Of de herverdeling van water van laag naar hoog betaalbaar is, moet blijken. Kosten voor aanleg en onderhoud zijn nog niet precies te bepalen.

Betrekkelijk onbekend

Op de Innovatiedag voor de Veenkoloniën toonden de onderzoekers samen met het waterschap de mogelijkheden aan boeren. Van Balen: 'Het is nog betrekkelijk onbekend. We kunnen er goede verwachtingen van hebben, maar voor meer inzicht in het effect moet langer worden gekeken naar de techniek. Het is lastig om na drie jaar al wat te kunnen meten aan veenoxidatie.'

Precies monitoren van de veenverwering met geavanceerde apparatuur op het perceel is duur.

Maatwerk

Samenvattend is de herverdeling van water op een perceel een passende aanpak om goede werkomstandigheden voor de teler te bewaren over het hele stuk grond, om de groei gelijkmatiger te maken en om de kooldioxide-uitstoot te remmen. Maatwerk werkt dan beter dan reguleren van de waterstand in hele peilgebieden. De diversiteit van de percelen kan dan een obstakel zijn, waardoor altijd wel iemand last zou hebben van te laag of te hoog water.

De techniek draagt bij aan hogere opbrengsten op de hogere delen van percelen, vooral als er zomerse droogtes optreden, verwachten de onderzoekers. Belangrijk voor het succes van de methode is dat telers tijdig bufferwater gaan opvangen, stelt Visscher, want ze moeten het wel doen met wat er van nature aan water valt op het perceel.