'Iedereen houdt van doekoe!'

'Sommige mensen zetten me voor jaren vast, anderen vinden dat ik stink, maar eerlijk is eerlijk, iedereen is gek op mij', lacht het geld ons toe met een verleidende en duivelse blik in zijn ogen. Dit is een fragment uit het theaterstuk 'Iets met boeren' van Bureau Pees, dat ik afgelopen zomer tijdens het Limburg Festival bezocht. Het regent als we tussen de koeien door in de wei lopen, maar zodra het geld ons vanaf een platte kar een spiegel voorhoudt schijnt de zon volop. Symbolisch voor de tragiek van de boeren in Nederland.

De dochter van de boer, afgestudeerd aan de universiteit van Wageningen, oppert dat de stikstofcrisis eigenlijk geen agrarische crisis is maar een identiteitscrisis. 'Dit is wie ik ben, wie wij zijn, het land, het vee, de boerderij is onderdeel van ons leven, van onze familie, al generatieslang', zegt haar vader, de boer, als hij geëmotioneerd aan het einde van de voorstelling uit de stal komt. Hij spreekt vanuit zijn hart. Terwijl vanuit de achtergrond het geld weer opduikt en ons verleidt met een sensuele paringsdans.

De voorstelling confronteert en emotioneert. De acteurs, professionals samen met amateurs, geven het schrijnende onrecht een gezicht. De impact op het emotionele gestel van de boer en zijn vrouw wordt op indrukwekkende wijze verbeeld. De wanhoop, door het ontbreken van een perspectief, valt van hun gezichten af te lezen.

Doordat het verhaal vanuit verschillende invalshoeken wordt verteld, wordt de complexiteit van het probleem zichtbaar zonder een oplossing op te dringen. Op de vraag 'wie is aan zet?' kon ik, net als het overgrote deel van het publiek, geen antwoord geven. Is het de boer zelf of de politiek, de banken, de agrarische sector of wij de consumenten? Uiteindelijk koos ik voor de politiek omdat in mijn theoretische, wellicht naïeve denkwijze een oplossing altijd begint met een heldere visie vertaald naar beleid en duidelijke afspraken.

Ruilmiddel

Maar evenzeer ligt de bal bij de banken, die zich tot nu toe opvallend stilhouden als het over de stikstofcrisis gaat. Geld speelt daarbij een bepalende rol. Ooit begonnen als een eenvoudig ruilmiddel; in plaats van twee geiten ruilen voor een koe. Geld is het smeermiddel van onze economie, het bloed dat het hart doet pompen. Zonder geld geen business en zonder banken geen geld.

Langzaamaan creëerden de banken een monopolie op het beheren van geld. Geen loonzakje meer aan het einde van de week, maar een maandsalaris dat wordt overgemaakt naar een bankrekening waarvoor je als eigenaar van je geld kosten betaald. Het is bijna onmogelijk om geld buiten de banken te beheren. Geld is een machtsmiddel geworden en de banken hebben de macht in handen, zo ook in de stikstofcrisis.

Zolang de politiek geen perspectief weet te schetsen en de bankiers de boeren in hun machtsgreep houden, komt er geen oplossing voor het stikstofprobleem. Wederom is de boer de dupe van een onkundige politiek en onwillige banken.

Rapper Def Rhymz heeft er een nummer over geschreven: 'Iedereen houdt van doekoe. Iedereen houdt van geld. Maar geld maakt niet gelukkig.' Inderdaad, iedereen houdt van geld, alhoewel we dit niet altijd willen toegeven. Maar tegelijkertijd zit in de laatste regel van het refrein een winstwaarschuwing.