Biologische telers pleiten voor meer onafhankelijk rassenonderzoek

Henk Klompe steekt met de greep een paar pastinaken uit de Flevolandse poldergrond. Samen met zoon Koen beoordeelt hij de wortelen. 'Ja, ze zien er mooi uit', constateren de biologische akkerbouwers begin oktober. 'De stand is uniform. Hier gaat een goede opbrengst van af komen.'

Volgens Klompe is pastinaak dit jaar het enige gewas op het bedrijf waarbij ze een op zijn minst gemiddelde oogst van het land halen. 'De teeltintensiteit is laag, vandaar dat er in pastinaak nauwelijks problemen zijn met ziektes. Dat verklaart dit jaar het verschil met grotere teelten.'

Voor de negen andere gewassen op zijn bedrijf De Belofte Bio, dat de ondernemer in maatschap met zijn vrouw Annelies en zoon Koen runt, ziet Klompe dit jaar duidelijk lagere opbrengsten. Enerzijds door de naweeën van de kletsnatte oogst van 2023 en het moeilijke voorjaar van 2024, anderzijds door de hoge ziektedruk in het groeiseizoen.

'In algemene zin hebben biologische akkerbouwers in Nederland dit jaar 40 procent minder opbrengst', weet de ondernemer. 'Dat is een forse reductie, zeker omdat vorig jaar de oogst ook al ondermaats was. Wel zijn de verschillen binnen regio's en bedrijven groot.'

Koen Klompe merkt dat de toenemende weersextremen de landbouw steeds harder raken. Vooral bij biologische akkerbouwers hakken de gevolgen erin, omdat deze telers minder mogelijkheden hebben om te corrigeren. 'Wij zijn op ons bedrijf dan ook al langer gericht op een robuuste bodem. We hanteren hier een vruchtwisseling van 1 op 8 en telen tien verschillende gewassen om de opbouw van bodemziektes te voorkomen en risico's te spreiden.'

Goed nadenken over rassenkeuze

Daarnaast is het volgens vader en zoon Klompe voor een biologische akkerbouwer nog meer van belang om goed na te denken over de rassenkeuze en als het kan te gaan voor zo robuust mogelijke rassen. Het verschilt per gewas in hoeverre daarin een keuze kan worden gemaakt.

Koen Klompe: 'Wat betreft aardappelen kiezen we in samenspraak met onze afnemer Agrico de geschikte rassen. Resistenties zijn uiteindelijk het belangrijkst, maar voor het ras moet wel afzet zijn. Als wij een bepaald resistent ras willen telen maar Agrico zegt dat er nul markt voor is, dan houdt het op.'

De Belofte Bio teelde dit jaar op in totaal ruim 5 hectare de rassen Sevilla en Beyonce. De late kruimige aardappel Sevilla heeft een phytophthoraresistentie in het loof en de knol en is volgens de boeken weinig tot niet vatbaar voor de schimmelziekte. Ook het vroege chipsras Beyonce beschikt over een loof- en knolresistentie.

Spannend

Voor aardappeltelers was het dit voorjaar spannend of hun resistente rassen voldoende weerstand zouden bieden tegen de hoge sporendruk van phytophthora. Die druk was hoog vanwege de vele opslagplanten doordat er aardappelen waren blijven zitten en het afgelopen winter amper vroor. Daarnaast was niet al het pootgoed ziektevrij, omdat vorig groeiseizoen de phytophthoradruk ook hoog was.

Henk en Koen Klompe liepen dit seizoen regelmatig door de aardappelen om te kijken of ze phytophthoravlekken konden vinden. 'Het zat er wel in, maar de resistenties deden hun werk. Er was geen actieve verspreiding van de schimmel, dus we hebben het gewas niet hoeven afbranden', zegt die laatste opgelucht. 'Uit ervaring van afgelopen jaren wisten we ook wel dat deze rassen het goed volhouden. Maar afgelopen seizoen was landelijk de druk zo hoog dat we het toch wel spannend vonden of de resistenties zouden doorbreken. Dat is niet gebeurd.'

Taskforce Phytophthora

Henk Klompe vult aan: 'Phytophthora past zich zo snel aan dat je als teler nooit met zekerheid weet of je gekozen ras de resistentie behoudt.' De ondernemer is betrokken bij de Taskforce Phytophthora, waarin ketenpartijen zich bezighouden met oplossingen voor problemen met de aardappelziekte.

De beheersingsstrategie die vanuit de taskforce is ontwikkeld heeft volgens Klompe zijn vruchten afgeworpen, zeker voor gangbare telers. 'Het zorgde ervoor dat ze op tijd begonnen met maatregelen nemen volgens beslissingsondersteunende systemen. Daardoor is phytophthora in de gangbare aardappelteelt onder controle gebleven. Voor biologische telers was de beheersing lastiger omdat de schimmel al vroeg in het seizoen aanwezig was. Dat ligt dus niet aan de taskforce', benadrukt de teler.

Verder geeft Klompe aan dat dankzij de Taskforce Phytophthora een betere samenwerking is ontstaan tussen gangbare en biologische telers. 'Ondernemers zijn zich meer bewust geworden van het belang van een goede phytophthora-aanpak.'

In de uienteelt kiezen vader en zoon Klompe bewust voor rassen die resistent zijn tegen valse meeldauw. Volgens hen is dat de lastigste schimmelziekte in dit gewas. De gele uiensoort Hylander is een middenvroeg ras met een hoge resistentie tegen valse meeldauw. Redlander is de rode variant. 'Toch zijn beide soorten dit jaar behoorlijk ten onder gegaan door de hoge schimmeldruk', meldt Henk Klompe.

'Het gewas stond er goed op en was volop aan de groei, maar in augustus vloog valse meeldauw erin en was er niets meer tegen te doen. Wij zien een resistentie in de uienteelt meer als een tolerantie, maar een resistentie doet wel degelijk iets', vervolgt Klompe. Daarom kiezen de ondernemers volgend jaar hoogstwaarschijnlijk weer voor dezelfde resistente rassen, mits er voldoende zaaizaad beschikbaar is. Het bedrijf heeft de afgelopen jaren weleens noodgedwongen niet-resistente rassen moeten zaaien.

Koen Klompe: 'Uit ervaring weten we dat resistente uienrassen het uiteindelijk wel langer volhouden dan de niet-resistente. Dat was dit seizoen ook goed te zien. In de week waarin de meeste kilo's groeiden hadden andere rassen het al opgegeven en bleven Hylander en Redlander nog net even overeind.'

De Belofte Bio heeft als 'cash crops', naast aardappelen en uien, ook peen in het bouwplan. Voor dit gewas bepaalt de afnemer dat de Flevolandse ondernemers het ras Nerac telen. Henk Klompe: 'Dit ras heeft een grote naam in de handel. Wanneer je als teler kiest voor een ander ras, is de kans best groot dat je het product niet kwijtraakt.'

Volgens de papieren is Nerac een robuust ras, onder meer door de sterke loofinplant en breukvastheid. Daarnaast geeft het een hoge netto-opbrengst.

De teler vindt het jammer dat de invloed van peenafnemers zo groot is. 'Ik zou liever een ras telen dat wat langer te bewaren is. Nu moeten we voor 1 maart de peen wel wegdoen, omdat bij Nerac anders het risico op bewaarproblemen te groot wordt', verklaart Klompe. Hij doelt op de zwarte vlekkenziekte.

Dit is een ziekte die onverwacht kan bovenkomen wanneer peen in de koude bewaring zit. Peen gaat gezond de cel in en als de teler deze eruit haalt, komen de zwarte vlekken tevoorschijn. De ziekte wordt veroorzaakt door een complex van vijf verschillende soorten schimmels. 'Gelukkig hebben wij tot dusver geen problemen gehad', zegt Klompe.

Betrokken bij aardappelconvenant

De Flevolander is vanaf het begin betrokken bij het aardappelconvenant 'Versnelde introductie robuuste aardappelen'. Daarin worden sinds teeltjaar 2018 ieder seizoen op demovelden verspreid over Nederland op onafhankelijke wijze ongeveer dertig phytophthoraresistente aardappelrassen vergeleken.

Het convenant draait volgend jaar waarschijnlijk opnieuw. Daarover valt in maart de beslissing. Klompe pleit voor het opzetten van een vergelijkbaar onafhankelijk rassenonderzoek voor zowel peen als uien. 'Ieder zaadbedrijf doet nu zijn eigen rassenproeven, maar onafhankelijk praktijkonderzoek bij de boer is beter. Dan krijg je een veel diverser pakket aan rassen.'

Als ondernemer moet je volgens de biologische akkerbouwer de vrijheid hebben om te kiezen voor het ras dat het best op je grond en bedrijf past. 'Vooral peen- en uienverwerkers zijn nog veel te conservatief, zij willen alleen maar oogstzekerheid. Kilo's, kilo's, kilo's. Daar moet snel verandering in komen', stelt hij.