'Boeren willen beloond worden, desnoods met geld'

In twee regio's werd door 35 boeren gezamenlijk geprobeerd om meer natuurwaarde te creëren. Dat de doelen werden behaald, was belangrijker dan hoe. Donderdag kreeg gedeputeerde Harold Zoet (BBB) het eindrapport Monitor Duurzame Landbouw Gelderland tijdens een symposium in Arnhem.

De Gelderse biodiversiteitsmonitor werkt met kritische prestatie-indicatoren (KPI's). Daarmee sluit de monitor aan bij systemen elders in het land, zoals die van Wageningen University & Research, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en het Louis Bolk Instituut en de biodiversiteitsmonitor van zuivelconcern FrieslandCampina.

Ook het Markemodel in de Achterhoek werkt met vergelijkbare KPI's. Samen leren en een gebiedsgerichte aanpak zijn daarin belangrijk aspecten. Boeren uit twee regio's proberen sinds 2022 in goed overleg met vertegenwoordigers van provincie Gelderland, waterschap Rijn en IJssel, Rabobank en FrieslandCampina hoe ze bovenwettelijke milieudoelen konden bereiken. Die twee pilots zijn afgerond en de doelen zijn ruim behaald. Nu is het tijd voor een volgende stap: uitbreiden over de provincie.

Het symposium in het provinciehuis in Arnhem was georganiseerd door Platform Natuurinclusieve Landbouw Gelderland, Vruchtbare Kringloop Oost, de Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek en provincie Gelderland. Tijdens het symposium werden de geleerde lessen uit lopende projecten in Gelderland besproken, zoals het Markemodel en de Monitor Duurzame Landbouw Gelderland. Maar ook projecten daarbuiten, zoals de KPI-k-systematiek. KPI-k staat voor KPI's voor Kringlooplandbouw. Onderdeel was een presentatie door Frank Verhoeven van adviesbureau Boerenverstand over landelijk sturen op doelen met behulp van KPI-k-systematiek.

Sta-keukentafel

De dagelijkse boerenpraktijk kwam dichtbij in het keukentafelgesprek met boerenorganisaties over de invulling van de Gelderse biodiversiteitsmonitor en de sleutelfactoren voor succes van doelsturen. De keukentafel moest er overigens bij worden gedacht. De deelnemers stonden aan een statafel.

Duidelijk werd dat doelsturing goed kan werken als alternatief voor middelensturing. Een succesfactor in de Gelderse pilots was wel dat de natuur- of waterkwaliteitsdoelen behaald moest worden binnen een gebied. De ene boer kon dus de andere op een bepaald gebied wat compenseren, als het totaal maar de gewenste verbetering liet zien.

Langetermijnperspectief

'We hebben in dit proces geleerd dat er een langetermijnperspectief moet zijn', zei IJsbrand Snoeij van Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek aan die tafel. 'Veel boeren willen wel nieuwe dingen doen, maar zien in een pilot niet hoe dat over jaren verdergaat.'

Het was soms ook een moeilijke bevalling om het eens te worden over de Monitor Duurzame Landbouw Gelderland. 'Een van de deelnemers zei na afloop: Het lijkt wel of we een landbouwakkoord hebben gesloten', zei keukentafelgast Hermen Vreugdenhil van Collectief Rivierenland. 'De monitor is af, het echte werk moet nog beginnen', zei LTO Noord-projectleider Yvette van Wichen projectleider. 'Hier is het instrument, ga ermee aan de slag en steek vooral je hand op als je vragen hebt', spoorde zij de aanwezige boeren aan.

Absurd systeem

Het hoogtepunt van de middag was een livezitting van de dialoog tussen de Markeraad en de Boerenraad, begeleid door organisatiedeskundige Johan de Kleuver. 'Het huidige landbouwbeleid is een absurd systeem', zei De Kleuver. 'Maar in elk absurd systeem zitten logische reden waarom het zo is gekomen.'

Het Markemodel is ontwikkeld voor de regio Zelhem, waar het goed aansloot op de bestaande samenwerkingsverbanden in de buurt. In de Markeraad zitten acht vertegenwoordigers van provincie Gelderland, waterschijn Rijn en IJssel, FrieslandCampina en Rabobank. De Boerenraad bestaat uit acht vertegenwoordigers van de deelnemende boeren. De zestien deelnemers voerden geen toneelstuk op, maar hielden een gebruikelijke dialoogsessie waarin ze de pilot evalueerden. Voor zover dat kon in een gang van het provinciehuis ten overstaan van tientallen nieuwsgierigen.

In het Markemodel formuleren de Markeraden gezamenlijke doelen die ze voorleggen aan de Boerenraad. Die bespreekt ze met de deelnemende boeren en gaat dan in gesprek met de Markeraad over de opmerkingen, knelpunten en eventuele verbeteringen. Daar komen ze wonderwel goed uit, blijkt uit de reacties van de deelnemers.

Bestaande regels

Terugkijkend blijven er een paar prangende problemen. Het belangrijkste probleem is dat bestaande regels de pilot met doelsturing in de weg zitten. Van de overheid moet er ruimte komen voor doelsturingsdeelnemers om af te wijken van die tegenstrijdige regels.

Daarnaast zijn deelnemers bang dat ze van jaar tot jaar worden afgerekend. Dus dat vanwege negatieve resultaten door nat weer, zoals dit jaar, de doelen buiten de schuld van de boeren niet worden gehaald, terwijl ze daar wel bewijsbaar hun uiterste best voor hebben gedaan. Daar kregen de boeren de Markeraad snel mee. 'We moeten inderdaad niet doen alsof ieder jaar hetzelfde is', zei de vertegenwoordiger van de Rabobank. 'Daar moeten we vanaf.'

Ruimte om te ondernemen

Dat ze zich gehoord voelen in het persoonlijke gesprek, doet veel boeren goed. Maar ze willen graag iets terugzien voor hun inspanningen. 'Wij boeren worden graag beloond, desnoods met geld', poneert melkveehouder Hendrik Wesselink uit Zelhem, serieuzer dan het misschien klinkt. 'Ruimte om te ondernemen is veel waardevoller dan de vergoeding. Die is op zich toch te laag om de doelen te halen. Voor ons is het belangrijk dat we ruimte krijgen om te boeren als jullie zien dat wij de natuur- en waterdoelen halen.'

Daar bleken provincie Gelderland en de andere Markeraadsleden ook wel wat in te zien. Wie laat zien dat hij het goed doet, mag ook wat meer vrijheid krijgen, was de teneur. Uit het uitvoerige dankwoord van de gedeputeerde wist dagvoorzitter Heleen Lansink toch ook een 'ja, we gaan ermee aan de slag' te destilleren.