'Iedere pandemie begint met één zieke'

Dierenarts John Vonk van De Varkenspraktijk twijfelde of hij mee zou werken aan een onderzoek van een brede groep bedrijven naar zoönosegeletterdheid. In het onderzoek ligt het accent op varkensgriep en Vonk merkt in zijn dagelijkse werk dat varkenshouders dat ervaren als een bedreiging. Ze zijn bang dat ze de zwartepiet krijgen toegespeeld, als het gaat om de kans op een nieuwe pandemie.

Door corona en vogelgriep zit de angst voor een nieuwe pandemie diep in de samenleving. Naar alles wat daarbij een rol kan spelen, wordt met argusogen gekeken.

Risico's

Zoönosegeletterdheid gaat over de vraag of varkenshouders op de hoogte zijn van voor hun sector relevante risico's van zoönosen en of ze weten hoe die zijn te voorkomen. 'Dat bewustzijn is er zeker', benadrukt Vonk.

Varkenshouders zijn bijna dagelijks bezig met de gezondheid van hun varkens; met vaccinaties en de uitslagen die daarbij horen. Ze weten van het bestaan van zoönosen en de risico's die daarbij horen en handelen daar ook naar.

'Niemand heeft belang bij mensen die ziek worden. Maar de wereld verandert en daar moet je aandacht aan besteden', zegt de dierenarts. Ter illustratie noemt hij vogelgriep. Het aantal vogels dat besmet raakt met vogelgriep, groeit enorm. Dat vergroot de kans dat ook andere diersoorten besmet raken. Bij melkvee gebeurde dat. Bij varkens zijn nog geen besmettingen vastgesteld.

Veelomvattend begrip

Zoönose is een veelomvattend begrip. Bij een zoönose gaat het om een infectieziekte die van dier op mens of omgekeerd kan overgaan. Varkensgriep is daarvan een voorbeeld. Dat de focus de laatste jaren ligt op griepvirussen, komt omdat het griepvirus gemakkelijk muteert in nieuwe varianten. Het Deskundigenberaad Zoönosen waarschuwde daar eind mei nog voor.

Ook kunnen varkensgriepvirussen zich mengen met griepvirussen van vogels en mensen. Idealiter worden om die reden varkens en kippen niet op eenzelfde bedrijf gehouden. 'Het doemscenario is dat door het mengen van virussen een nieuw virus ontstaat waartegen nog niemand afweer heeft', zegt Ariene Rietveld. Zij is arts infectieziektebestrijding bij GGD Hart voor Brabant en lid van het Brabants Kennisnetwerk Zoönosen.

Het komt nu maar zelden voor dat een mens varkensgriep krijgt. De persoon in kwestie is daar doorgaans niet heel ziek van. De klachten gaan meestal vanzelf weer over. Een griepvirus manifesteert zich vooral in de luchtwegen en verspreidt zich gemakkelijk via de lucht. Omdat verspreiding van het virus via de lucht gaat, kan snel een grote groep dieren en mensen worden getroffen.

Vroeg signaleren

Bij zoönosen gaat het niet alleen om bewustzijn, merkt Rietveld op. Het gaat ook om het snel en vroeg signaleren van iets afwijkends. 'Iedere pandemie begint met één zieke.' Van de patiënten die een huisarts ziet, gaat het in maar een klein percentage van de gevallen om een infectieziekte zoals griep. Veel prioriteit hebben infectieziekten daardoor bij huisartsen niet.

In de ogen van de arts infectieziektebestrijding is dat jammer. De kans dat een zoönose de oorzaak is van de ziekteverschijnselen noemt zij reëel.

Werken met dieren

Rietveld roept mensen die ziek zijn en hiervoor bij de huisarts komen, dringend op te melden dat ze huisdieren hebben of met dieren werken. Omgekeerd is het ook een vraag die huisartsen hun patiënten moeten stellen.

'Je hoopt dat wanneer een huisarts iets afwijkends in zijn spreekkamer krijgt, deze de GGD of een arts-microbioloog inschakelt', zegt de arts infectieziektebestrijding. 'Het gaat erom dat risico's op tijd worden onderkend en ingedamd.'

Griepprik

Het advies aan varkenshouders en hun medewerkers om een griepprik te halen is er al langer, maar het belang daarvan wordt niet altijd gezien. Het krijgen van een griepprik sluit het krijgen van griep ook niet uit. Het vaccin is nooit helemaal sluitend. Ieder seizoen zijn er toch weer nieuwe varianten.

Maar bij mensen die zijn gevaccineerd, vermenigvuldigt het virus zich minder snel en zij verspreiden ook minder virus. Datzelfde geldt voor varkens die zijn gevaccineerd tegen griep.

Onderzoek

De Gezondheidsraad adviseerde in 2023 een griepprik voor werknemers die kunnen worden blootgesteld aan vogelgriep. Bij de GGD in Arnhem loopt nu een onderzoek naar de bereidheid in de pluimveehouderij om een griepprik te halen. Mogelijk dat in de toekomst werkenden in de pluimvee- en varkenshouderij worden uitgenodigd om een griepprik te halen. Bij werkers in de zorg gebeurt dit al langer.

Sleutelwoord bij een zoönose voorkomen is hygiëne. 'Nadenken over hygiëne past in de moderne bedrijfsvoering. Daar voorkom je veel zoönosen en andere ziekten mee', merkt Vonk op. Voor een speciaal keurmerk zoals dat er al is voor zorgboerderijen, voelt hij niets. 'Niemand zit te wachten op weer een papieren tijger erbij. Als je mensen goed informeert, komen ze zelf wel in actie.'