‘De Fryske is geslaagd als zuivelwereld volgt’

Wierda noemt zichzelf een koppige kaasmaker. Opgegroeid op een boerenbedrijf in het Friese Harich vond hij al op jonge leeftijd dat het 'anders' moest. Hij studeerde Bodemkunde in Wageningen en had diverse functies op het gebied van duurzame zuivel.

'Ik liep echter vast in de bestaande systemen', zegt hij. 'Ik heb respect voor mensen die daar binnen de kaders voldoening uithalen, maar ik miste de oprechte ambitie om het systeem te veranderen. Dan moet je zelf de verantwoordelijkheid pakken en het initiatief nemen die transitie in gang te zetten.'

Holistische aanpak

In de zuivelwereld bestaan inmiddels verschillende initiatieven van aparte melkstromen met duurzaamheidseisen. De Fryske onderscheidt zich door een holistische aanpak, waarin biodiversiteit centraal staat, verklaart Wierda. Volgens hem is dit een thema dat bij andere melkstromen onderbelicht is.

Hoofdpunten zijn 100 procent permanent grasland, minimaal 20 procent kruidenrijk grasland/natuurland, minimaal 180 dagen weidegang voor melkkoeien, het jongvee weiden en bij voorkeur voer uit de regio en geen gebruik van soja en bijproducten van palmolie. Ook moeten deelnemende boeren voldoen aan het Beter Leven-keurmerk. Dat betekent een hoog niveau voor dierenwelzijn in stallen, met veel ruimte, koecomfort, licht en rust om te eten en te liggen.

Geen kleine bedrijven

Ook hierin gaat De Fryske verder dan andere keurmerken. 'We werken nu met vier boeren, met in totaal 6 miljoen liter melk. Dit zijn bedrijven tussen de 100 en 220 koeien, die 20.000 tot 100.000 euro hebben geïnvesteerd om aan de eisen van De Fryske te voldoen. Het zijn dus geen kleine bedrijven en ze hebben de mogelijkheid om de stallen goed in te richten voor dierenwelzijn.'

Het kaasmerk vraagt nogal wat van zijn boeren: anders maaien, anders bemesten, anders voeren, meer dierenwelzijn en extra aandacht voor weidevogelbeheer. De Fryske zet daar een meerprijs van 7 cent tegenover boven op de reguliere melkprijs, opgebouwd uit 5,5 cent voor het eisenpakket van de kaasmaker en 1,5 cent weidepremie.

De ambitie is om door te groeien naar 20 tot 25 melkveehouders om een schaal van betekenis in de keten te hebben, zegt Wierda. 'Als een grote klant zich aandient, kunnen we doorgroeien.'

Coöperatie nieuwe stijl

De Fryske is sinds 2023 een coöperatie, met boeren en burgers die achter de missie staan en geïnvesteerd hebben om het kaasmerk door te ontwikkelen. Een coöperatie nieuwe stijl, zegt Wierda. Er worden certificaten uitgegeven via Broccoli, een sharefunding platform voor duurzame initiatieven. 'We hebben met dit platform meer dan tweehonderd mede-eigenaren verwelkomd. Het idee is dat de missie en investeringen voor langere termijn geborgd zijn, dat het bedrijf niet alleen afhankelijk is van de bank en mij.'

De kazen van De Fryske worden gemaakt bij Rouveen Kaasspecialiteiten. De boeren hebben een leverancierscontract bij Farmel, ook voor melk die niet wordt verkaasd. De Fryske is IFS Broker gecertificeerd, wat betekent dat het rechtstreeks aan supermarktketens mag leveren. 'We doen veel met Plus. Nu nog onder hun label, maar binnenkort ook onder ons merk. We zetten steeds weer nieuwe stappen.'

Na zeven jaar heeft De Fryske naam gemaakt met haar kazen, maar dat is voor Wierda niet genoeg. 'We willen de zuivelwereld laten zien dat er een alternatief is. De Fryske is voor mij pas echt geslaagd als traditionele zuivelconcerns ons voorbeeld – eventueel op onderdelen – gaan volgen.'

'Met De Fryske meer rendement uit weidevogelbeheer'

Waarom hebben jullie gekozen voor De Fryske?

'Wij zitten in een weidevogelgebied, deden al veel aan agrarisch natuurbeheer en werkten natuurinclusief. Dat kon eigenlijk niet uit, het rendement van het natuurbeheer lag te laag. We krijgen wel een vergoeding vanuit het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb), maar dat gaat op aan extra voeraankopen. Ook omdat het voer van dat land van lagere kwaliteit is. Met De Fryske halen we meer rendement uit weidevogelbeheer en biodiversiteit.'

Hoe wordt biodiversiteit in de bedrijfsvoering ingepast?

'Een van de uitgangspunten van De Fryske is dat minstens 20 procent van het grasland met rust wordt gelaten. Alleen 15 juni-land is niet voldoende, we hebben een biodiversiteitsinspanning. Daar past kruidenrijk grasland mooi in en dat is goed voor de weidevogels. Op die 20 procent strooien we geen kunstmest. Er mag wel een beetje drijfmest op, maar niet meer dan 10 kuub per hectare. Het financiële voordeel zit in de ANLb-pakketten op dat grasland, de hogere melkprijs en de besparing op bemesting.'

Jullie hebben ook in dierenwelzijn geïnvesteerd.

'We wilden extra stappen zetten richting dierenwelzijn. Het Beter Leven-keurmerk sprak ons aan. De Fryske kijkt ook naar koe en koecomfort. We hebben daarvoor wel moeten verbouwen en investeringen moeten doen, maar het bevalt goed. Zo hebben we nu een extra dik koematras in de ligbox liggen dat iets naar achteren afloopt. Dit heeft een positief effect op dikke hakken en uiergezondheid. We zijn heel precies wat betreft het schoonhouden van de boxen. De investeringen geven veel arbeidsgemak.'

Wat is de uitdaging voor de toekomst?

'Om voldoende voer van eigen land te halen, dit door het aanscherpen van de bemestingsnormen. Maar we kunnen goed dealen met biodiversiteit, we zaten al op die toer. Ook zijn we vorig jaar gestart met een composteringsproject van bermgras. Interessant voor het opbouwen van de biodiversiteit in de bodem en het past goed bij kruidenrijk grasland.'