Met extensiever melkveebedrijf is boterham te verdienen

Het rapport 'Onder de streep 23' verscheen 14 februari. Het brengt de kosten en opbrengsten in beeld over 2021 van 45 melkveebedrijven die verschillen qua intensiteit en het stadium waarin zij zitten naar een meer natuurinclusieve landbouw. Overkoepelende conclusie is dat een melkveebedrijf runnen meer in samenhang met de natuur maatwerk is. En een succesvol verdienmodel afhangt van de ondernemer en diens vakmanschap.

'Er is geen geborgde standaard voor wat je moet verstaan onder natuurinclusief', merkt Merlissa Diele van projectbureau De Natuurverdubbelaars op. Daarom is voor het onderzoek breed gekeken naar hoe de deelnemende bedrijven op een aantal natuurinclusieve kenmerken scoren: de mate waarin bedrijven weidegang toepassen, wat het aandeel kruidenrijk grasland op het totaal is, hoe hoog het krachtvoer- en kunstmestgebruik zijn en wat de veebezetting is.

Verspreid over Nederland

Op basis van dat laatste – de intensiteit – zijn de bedrijven opgesplitst in drie groepen van vijftien bedrijven (uitgedrukt in kilo's meetmelk per hectare): van 2.349 tot 10.196, van 10.196 tot 15.930 en van 15.930 tot 29.296. Het gemiddelde lag op 16.750 kilo meetmelk per hectare. Bij de eerste groep is de veebezetting gemiddeld 1,2 grootvee-eenheden (GVE) per hectare. De tweede groep komt uit op 1,9 GVE per hectare en bij de meest intensieve bedrijven is dat 2,4 GVE per hectare.

De 45 deelnemende bedrijven liggen verspreid over Nederland. Van de deelnemers zijn 19 biologisch, hebben 14 een andere vorm van certificering en ontvangen 12 melkveehouders geen enkele toeslag. Verder blijkt dat op 42 van de 45 bedrijven wordt geweid.

Op de meest extensieve bedrijven zijn koeien drie keer langer buiten dan op de meest intensieve bedrijven. En het aandeel kruidenrijk grasland is bij de meest extensieve groep met ruim 60 procent het grootst. Bij de tussengroep is dit 24 procent en bij de meest intensieve groep 15 procent.

Betrouwbare informatie

Het rapport brengt van de deelnemers aan het netwerk anoniem de kostenstructuur in beeld. Diele is daar trots op. Enerzijds omdat het openheid en wederzijds vertrouwen van de deelnemers vraagt. Anderzijds omdat met data van bedrijven die vooroplopen in de transitie analyses kunnen worden uitgevoerd die de economische impact van extensiveren in beeld brengen. Dat kan ook helpen bij het maken van beleid.

Diele: 'De diversiteit tussen bedrijven is groot. Vooral binnen de extensieve groep lopen de verdienmodellen sterk uiteen. Dat pleit voor maatwerk.' Uit de cijfers blijkt dat het mogelijk is om met een extensief bedrijf een inkomen te halen. Maar ook dat vooral binnen de groep meest extensieve bedrijven de spreiding daarin per bedrijf en per gebied groot is. Diele noemt dat illustratief voor het feit dat het halen van een inkomen voor deze groep uitdagend is.

Kosten per 100 kilo meetmelk

De bedrijven in de meest extensieve groep hebben op bedrijfsniveau en per koe lagere kosten voor krachtvoer, diergezondheid en voederwinning (kosten voor loonwerk, meststoffen en brandstoffen). De kosten per 100 kilo meetmelk zijn daardoor vaak hetzelfde als voor de meest intensieve groep of vallen slechts iets hoger uit, terwijl de meest extensieve bedrijven doorgaans wel een plus op de melkprijs ontvangen.

Per hectare ligt het saldo van de meeste extensieve bedrijven echter lager dan dat van de intensieve. Dat komt door de relatief lage melkopbrengst per hectare en het grotere areaal dat vaak gedeeltelijk bestaat uit natuurgrond. Extra (dure) hectares om te extensiveren zijn daardoor relatief kostbaar.

Accent op kasstroom

'Continuïteit van een bedrijf begint met een inkomen verdienen en kasstromen houden. Bij extensieve bedrijven zit op dat laatste vaak spanning, omdat zij meer investeerden in grond. Bij banken ligt de laatste jaren in de financiering meer het accent op de kasstroom, terwijl het eigenlijk wel verschil maakt of je nu aflost of er de mestafzet van betaald', merkt Rick Hoksbergen van Countus op. Hij begeleidt enkele studiegroepen uit het netwerk.

'Extensief zijn is rendabel, maar dat worden niet. Daarvoor zijn echte aanpassingen in het bedrijfsmanagement nodig', vervolgt Hoksbergen. Een van de aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek is daarom naast geld beschikbaar stellen voor stoppers, juist ook middelen vrijmaken voor bedrijven die willen inkrimpen.

Een andere aanbeveling om extensiveren te stimuleren betreft de mogelijkheid om gemaakte kosten die niet meer ongedaan gemaakt kunnen worden (de verzonken kosten), te compenseren. Hoksbergen: 'De afschrijving voor een stal van 100 koeien blijft gelijk, ook als er nog maar 75 worden gemolken.'

Kleine stapjes

Een van de 45 deelnemers is Cock Verweij uit het Noord-Hollandse Weesp. Hij melkt 125 koeien en houdt 55 schapen op 65 hectare. 'In kleine stapjes ben ik scherper aan de wind gaan zeilen', merkt Verweij op. Verweij is onder andere minder kunstmest gaan gebruiken, weidt maximaal, schaart iets later in, kuilt droger en heeft kruidenrijk grasland gezaaid. Verweij: 'De kunst van het weglaten. Dat spelletje zijn we leuk gaan vinden.'

'Kleine stapjes', is ook het advies van Hoksbergen. 'Alles wat je anders gaat doen, vraagt aanpassing van jezelf. Iets nieuws leren is niet zo moeilijk, het oude afleren wel.' Bij kleine stapjes is ook het afbreukrisico minder groot. 'Ga met de materie aan de slag en ontdek wat kan en bij je past. Start je op beperkte schaal, dan kost het niet direct kapitalen als het niet goed uitpakt.'