Zoetwater winnen met regelbare drainage blijkt effectief

Achtergrond Zeeland Peter van Houweling 19 jan 2024 om 14:06uur

Samengestelde drainage kan in een zoute omgeving de beschikbaarheid van zoetwater vergroten. Overtollig regenwater opvangen en opslaan in een bassin en via druppelirrigatie beregenen is het meest effectief, blijkt uit onderzoek.

Zoetwater+winnen+met+regelbare+drainage+blijkt+effectief

Op Proefboerderij Rusthoeve in het Zeeuwse Colijnsplaat is veel onderzoek gedaan naar de mogelijkheden die regelbare drainage biedt om zoetwater niet af te voeren, maar te gebruiken voor het gewas. Op de Bodemdag in november op de Rusthoeve lichtte adviseur akkerbouw Nelis van der Bok van Delphy de resultaten toe die dit onderzoek tot nu toe heeft opgeleverd.

Bij de start van dat onderzoek was het idee om de neerslag die na de voorjaarswerkzaamheden valt, vast te houden door in de regelbare drainage een hoger peil in te stellen. In droge perioden kan dan zoetwater door capillaire opstijging naar de plantenwortels gaan. Toen gingen onderzoekers ervan uit dat het mogelijk is om het zoetwaterpeil via de neerslag met 30 centimeter te verhogen. Maar dat bleek te optimistisch.

Genoeg neerslag

Een verhoging met 30 centimeter is wel haalbaar, maar in zo'n situatie valt er toch al genoeg neerslag om de groei erin te houden. Het is veel te afhankelijk van de hoeveelheid neerslag.

Druppelbevloeiing heeft een hoger rendement dan beregenen met een haspel

Nelis van der Bok, adviseur akkerbouw Delphy

Een verhoging van het zoetwaterpeil met 20 centimeter lukte wel, maar niet constant. Boven de drains wordt het dan wel vochtig, maar de bouwvoor blijft dan toch droog. Van der Bok: 'Als er geen water in de bouwvoor zit, staat de bodemfabriek met levering van nutriënten toch gewoon stil.'

Vervolgonderzoek

Bij een vervolgonderzoek is er extra zoetwater in het profiel gepompt. De gewasopbrengsten waren dan wat hoger, maar lang niet zo hoog als water via druppelbevloeiing. Uit het onderzoek op de Rusthoeve bleek dat dit geen effectieve methode is voor gebieden waar het oppervlaktewater zout is, zoals in Zeeland. Er is daarvoor te weinig zoetwater beschikbaar.

In gebieden waar het oppervlaktewater zoet is, kan deze methode wel een bruikbare optie zijn. Dan kan het er in droge perioden toe bijdragen dat beregenen van bovenaf minder vaak nodig is.

Maar Van der Bok waarschuwt voor optimisme: 'Je kunt dan vaak een lager ritme hanteren voor het rondgaan met de haspel, maar je kunt er niet van op aan. Als het bijvoorbeeld twee maanden droog is, dan staat de fabriek toch stil. Je moet blijven beregenen voor een goede nutriëntenopname.'

Zaaiuien

De meest effectieve manier om regelbare drainage te gebruiken voor een goede vochtvoorziening, is om daarmee in de winter zoetwater op te vangen in een put en dat in een bassin te pompen. In droge perioden kan het dan worden toegediend door druppelbevloeiing. Vooral in de teelt van zaaiuien is dit een effectieve methode. Ook voor andere gewassen kan het soelaas bieden, zoals voor vroege aardappelen en tafelaardappelen.

Deze methode werkt niet in alle situaties goed, waarschuwt Van der Bok. Het is belangrijk om, voordat je ermee begint, te onderzoeken hoe zoet het water is dat uit de drains stroomt.

EC-meter

Van der Bok: 'In de winter, als het veel heeft geregend, moet je van elke drainbuis het water opvangen en met een EC-meter het zoutgehalte meten. Wat komt eruit? Is het te zout? Houd er ook rekening mee dat het zoeter is als het veel heeft geregend.'

Tekst gaat verder onder het kader

Met zoetwater zoutwater naar beneden duwen

Neerslag vasthouden in regelbare drains tijdens de winter kan ervoor zorgen dat in de bodem de druk van zoetwater toeneemt. Het zoetwater duwt dan beter het zoute water naar beneden. Zoetwater drijft immers op zoutwater, omdat het lichter is. Adviseur akkerbouw Nelis van der Bok van Delphy is er nog niet van overtuigd dat deze antiverziltingsdrainage overal effectief is. Hij betwijfelt bijvoorbeeld of het zoetwater het zoute water voldoende naar beneden kan dringen. 'Je drukt het zoute water niet zomaar weg op die percelen waar de zout-zoutgrens op drainniveau ligt', zegt hij. Van der Bok wijst er ook op dat het slecht zal werken in een bodem met zoute kwel en op gronden met veen waar veel zout in de ondergrond zit. Zoetwater pompen in drains kan in een aantal gevallen wel helpen om een zoetwaterbel in de grond groter te maken. Als een zoetwaterbel dikker is dan 15 meter, verleent het waterschap vergunning voor een diepdrain in de zoetwaterbel. Van der Bok: 'Als je een zoetwaterbel hebt van bijvoorbeeld 13 of 14 meter dik, dan moet je om die reden alles uit de kast halen om te zorgen dat die 15 meter of meer wordt.'

De meest effectieve manier om het zoetwater bij het gewas te brengen, is druppelbevloeiing. Bij beregenen met een haspel wordt immers de helft van het toegediende water niet door het gewas benut. Zaken als ongelijke verdeling, sproeien over de rand van het perceel en verdamping zorgen voor een verlies in de orde van grootte van 50 procent.

'Druppelbevloeiing heeft een veel hoger rendement dan beregenen met een haspel. Dan is er maar de helft van het zoetwater nodig', zegt Van der Bok.

Druppelslangen

Het leggen van druppelslangen en het eruit halen ervan vragen meer tijd. Als er in het groeiseizoen voldoende regen valt, is dat voor niets geweest. Anderzijds vragen druppelslangen in het groeiseizoen minder extra werk in droge perioden. Dat is anders bij haspels.

Een systeem met druppelslangen is duur. Daarom is het in een extensief bouwplan met laagrenderende teelten zoals granen waarschijnlijk niet rendabel om ondergrondse druppelslangen meerdere jaren te laten liggen. In de praktijk rouleren bovengrondse slangen mee met de gewassen waarin ze effectief zijn, zoals zaaiuien.

Effectief in Zeeland

Dit systeem van winning van zoetwater en druppelbevloeiing heeft zich in de praktijk al voldoende bewezen, constateert Van der Bok. Het is een effectieve manier om in Zeeland een gewas als zaaiuien te kunnen blijven telen.

'Beschikbaarheid van zoetwater is een must voor zo'n gewas', benadrukt de adviseur. 'Zonder zoetwater moet je in Zeeland stoppen met uien.' Ook voor andere gewassen zoals vroege aardappelen, wordt de beschikbaarheid van zoetwater langzamerhand een must, stelt hij.

Delphy-adviseur: 'Mis geen groeidagen door volle drains'

Zoetwater vasthouden in drains heeft risico's, waarschuwt adviseur Nelis van der Bok van Delphy. 'Stop daar aan het eind van de winter op tijd mee. In het voorjaar moet het land op tijd droog zijn, anders mis je groeidagen. Alles wat je doet waarmee je groeidagen mist, gaat van je opbrengst af', licht hij toe. 'Als de grondwaterstand in het voorjaar te ondiep is en de capillaire opstijging groter is dan de verdamping, blijft het perceel te lang nat. Als je in het begin van het seizoen groeidagen verliest, is dat altijd schadelijker dan eventuele droogteschade later in het seizoen', zegt Van der Bok. De adviseur heeft meer twijfels over deze methode. 'Waar water in de grond zit, zijn geen poriën, en is dus geen beworteling. Dat is een nadeel.' Een ander nadeel doet zich voor als de vlaklegging van een perceel niet optimaal is. 'Het water zit op lagere plekken minder diep dan op hogere plekken. Als er sprake is van capillair vermogen, kunnen de lagere plekken langer nat blijven', legt Van der Bok uit. Bovendien is het volgens de adviseur zaak om op tijd te stoppen voor de oogst om te zorgen dat het perceel op tijd voldoende droog is om structuurschade te voorkomen.