Akkerbouwers moeten waakzaam zijn voor nieuwe bietenziekten

Syndrome basses richesses (SBR), ofwel het laagsuikergehaltesyndroom, en rubbery taproot disease (RTD), wat rubberachtige bieten veroorzaakt, zijn ziekten die al geruime tijd op bieten in Europa voorkomen. Tot op heden zijn hier in Nederland geen gevallen van bekend.

Nederlandse bietentelers hoeven zich dan ook geen zorgen te maken, maar bieteninstituut IRS roept op wel waakzaam te zijn. Volgens specialist insecten en vergelingsziekte Levine de Zinger lijken de symptomen van SBR en RTD op die van verticillium en vergelingsziekte.

Bij door SBR aangetaste bietenplanten vergeelt en verwelkt het blad binnen een paar weken na de infectie, die in juni en juli plaatsvindt. De vaatbundels in de wortel vertonen een typische bruine necrose, waarbij weefsel afsterft. De hartbladeren zijn lancetvormig en kleuren lichtgroen. SBR kan leiden tot 5 procent afname van het absolute lagere suikergehalte en tot 25 procent lagere wortelgewichten.

De eerste symptomen bij RTD zijn slapende bieten op het heetst van de dag in juli. Later treedt vergeling en necrose van de oudste bladeren op. Bij RTD vindt geen verkleuring plaats van de vaatbundels in de wortel. Wel sterft het blad af.

Monsters opsturen

De schade bij RTD kan nog groter zijn dan bij SBR, omdat de bieten in een later stadium rubberachtig van structuur en onverwerkbaar worden. De Zinger: 'Mocht je komend seizoen bieten zien met symptomen van verticillium of vergelingsziekte, steek dan vijf hele bieten eruit en stuur deze via de adviseur met loof en aanhangende grond op naar IRS. Dan kunnen wij deze monsters analyseren in ons lab en de situatie wat betreft SBR en RTD beter monitoren.'

De Zinger meldt dat IRS de komende jaren blijft monitoren, samen met bieteninstituten in België en Duitsland. Zij zijn zich ervan bewust dat de twee ziekten op de loer liggen en grote gevolgen kunnen hebben. Volgens de specialist wordt in Duitsland onderzocht wat precies de oorzaak is van de uitbreiding van met name SBR.

Deze ziekte werd in 1991 voor het eerst gevonden in Frankrijk. Daar was in 2004 1.800 hectare met schade. SBR komt nu niet meer op grote schaal voor in Frankrijk, omdat de agrariërs in het betreffende gebied zijn gestopt met bieten telen. Momenteel is er vooral in Zuid-Duitsland en Zwitserland schade.

SBR is in Duitsland voor het eerst aangetroffen in 2009. In 2018 was meer dan 18.000 hectare bieten besmet. Het getroffen areaal is gestegen naar 50.000 tot 60.000 hectare in 2023. Afgelopen groeiseizoen was er een verdere uitbreiding te zien richting het noorden en kwam het totale areaal uit op 75.000 hectare.

Volgens informatie van IRS wordt RTD sinds 2023 in Duitsland gevonden, terwijl het in de jaren zestig al voor het eerst werd waargenomen in Servië. In dat land is het vanaf 2018 weer een toenemend probleem en in mindere mate in Slowakije, Hongarije, Kroatië en Oostenrijk. In 2023 bedroeg de schade in Servië zo'n 50 miljoen euro en is 3.000 hectare bieten niet geoogst.

Glasvleugelcicaden

SBR en RTD worden verspreid door meerdere soorten glasvleugelcicaden die zich voeden met plantensappen. Via deze weg komen eencellige organismen die de ziektes veroorzaken in de plant terecht.

De cicade Pentastiridius leporinus is verantwoordelijk voor de overdracht van het pathogeen Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus dat SBR veroorzaakt in West-Europa. In Duitsland is dit insect geïdentificeerd als de belangrijkste vector voor de uitbraak bij de oosterburen.

De cicaden zetten eieren af in de grond bij de biet. De nimfen blijven leven in de bodem en overwinteren op wintertarwe, totdat ze uitvliegen in juni en juli en zoeken naar een nieuw bietenperceel om zich mee te voeden en zich opnieuw voort te planten. De cicaden raken het pathogeen niet meer kwijt, dus ook de eieren en nimfen zijn besmet.

RTD komt van oorsprong vooral voor in Centraal-Europa waarbij Hyalesthes obsoletus de belangrijkste cicade is die het Stolbur phytoplasma overdraagt en dus RTD veroorzaakt. Stolbur phytoplasma komt in de uitbraak in Duitsland en Zwitserland ook voor in combinatie met het pathogeen dat SBR veroorzaakt. Daardoor ontstaat extra schade, meldt IRS.

In Nederlandse natuurgebieden komen de glasvleugelcicaden Pentastiridius leporinus en Hyalesthes obsoletus voor. Dit jaar vindt er monitoring plaats in Nederlandse bietenpercelen.

Een ziektecomplex

SBR en RTD kunnen afzonderlijk en samen voorkomen en vormen één ziektecomplex met meerdere interacties tussen pathogenen, vectoren, bieten en veel andere gewassen en waardplanten. De Zinger zegt dat de schade van SBR en RTD wordt versterkt wanneer de ziekten optreden in combinatie met (a)biotische stress, zoals hitte of droogte.

'Vooral droogte is een bevorderende factor voor de ziekten. Regen of beregening lijkt ervoor te zorgen dat de cicaden minder goed kunnen overleven, maar dat is nog niet concreet aangetoond in onderzoek', geeft de IRS-specialist aan.