Klimaatpremie zet biodiversiteit onder druk

Achtergrond Melkvee Michiel Elands 08 jan 2024 om 06:30uur

Het bedrijfsleven trekt de beurs voor melkveehouders die met relatief weinig uitstoot van broeikasgassen zuivel produceren. Het gevolg is dat andere duurzaamheidsdoelen, zoals biodiversiteit en dierenwelzijn, achterop raken.

Klimaatpremie+zet+biodiversiteit+onder+druk

Neem 's lands grootste zuivelcoöperatie FrieslandCampina. Binnen het zogeheten Foqus planet-programma is vanaf dit jaar een toeslag van maximaal 1,50 euro per 100 kilo melk voor CO2-reductie beschikbaar. Een melkveebedrijf moet in dat geval minder dan 900 gram CO2-equivalenten per kilo melk uitstoten. Het gaat daarbij om alle uitstoot van broeikasgassen: lachgas, methaan en CO2, ook via de aankoop van voer en kunstmest. Die rekensom komt uit de KringloopWijzer.

Volgens FrieslandCampina zijn grote, ook internationale afnemers bereid om voor die klimaatinspanningen te betalen. Het zuivelconcern beloont met die toeslag klimaatmaatregelen veel rianter dan inspanningen op het gebied van natuur en landschap, zoals de keuze voor blijvend grasland, gebruik van eiwit van eigen land, terugdringen van de ammoniakemissie of lager stikstofoverschot in de bodem. Voor al die prestaties samen is de maximale beloning 50 eurocent per 100 kilo melk.

• Lees ook: Keten zet in op regeneratieve landbouw als standaard

Natuur- en milieuorganisaties, en ook onderzoekers, adviseurs en LTO-bestuurders, vrezen dat de huidige beloningssystematiek koeienboeren aanspoort om een intensieve en efficiëntere bedrijfsvoering te omarmen. Het gevolg is dat andere duurzaamheidsdoelen voor natuur en landschap rondom bedrijven verder onder druk komen te staan.

Door meer raaigras in te zetten, kun je de uitstoot per kilo melk drukken

Robert Baars, lector Climate Smart Dairy Value Chains

Per hectare rekenen

Robert Baars, lector Climate Smart Dairy Value Chains, is al jaren kritisch op de rekenmethodiek van de uitstoot van broeikasgassen in de melkveehouderij. 'Het is zinvol om op deze manier de efficiëntie in de melkproductie aan te geven, maar het zegt niks over een duurzame bedrijfsvoering', zegt de onderzoeker, verbonden aan Hogeschool Van Hall Larenstein. Reken niet per kilo, maar per hectare land, zoals dat ook bij ammoniak gebeurt, bepleit hij. 'Dan zal meteen blijken dat over het algemeen extensievere bedrijven beter scoren dan intensieve.'

De lector ziet met lede ogen aan hoe de Nederlandse zuivelketen de huidige rekenmethodiek breed omarmt. 'Door bijvoorbeeld meer krachtvoer en Engels raaigras in te zetten, kun je de melkproductie omhoog krijgen en daarmee de uitstoot per kilo melk drukken. Dat is minder goed voor de biodiversiteit dan wanneer je voor kruidenrijk grasland kiest. Maar dan is je melkproductie weer wat lager en dus de CO2-uitstoot per kilo melk hoger.'

Het gaat om de toepassing

Frank Verhoeven van consultancybureau Boerenverstand is ook kritisch over de hoge klimaatbeloning. De medegrondlegger van de KringloopWijzer herkent een veelvoorkomend misverstand. Het gaat niet om de berekening, maar om hoe marktpartijen de uitkomsten toepassen, stelt hij.

'De KringloopWijzer kan CO2 per hectare, per kilo melk of per koe uitrekenen. Degene die beloont, bepaalt op basis van welk getal of een andere meetmethode', zegt Verhoeven. 'Nu wordt de discussie over CO2 per kilo melk ook misbruikt om dan maar geen extra duurzaamheidsmaatregelen te nemen. Dat gaat er bij mij niet in. De uitstoot van broeikasgassen en stikstof moet omlaag. Zeker als we als sector niet willen sturen op minder koeien.'

Grote verschillen

Uit beschikbare data blijken grote verschillen in klimaatuitstoot per melkveebedrijf, schetst Verhoeven. 'Kort gezegd kan en moet elke melkveehouder aan de slag om emissies te reduceren, dus ook biologische of natuurinclusieve boeren.'

'Over het algemeen adviseer ik boeren minder krachtvoer aan te kopen en bijvoorbeeld soja in het rantsoen te vervangen door bierbostel of perspulp', vervolgt Verhoeven. 'Daarnaast kun je minder jongvee aanhouden en de koeien ouder laten worden en tot een hogere leeftijd melken.'

In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ontwikkelde Verhoeven in samenwerking met Wageningen University & Research en het Louis Bolk Instituut een 'robuuste set' kritische prestatie-indicatoren (KPI's) voor de melkveehouderij die een duurzame bedrijfsvoering te stimuleren. Het gaat om een breed palet van verbeteren van de sociaal-economische positie van boeren en diergezondheid en een meer circulaire bedrijfsvoering tot tegengaan van klimaatverandering, verbeteren van water- en bodemkwaliteit en herstellen van biodiversiteit.

• Lees ook: Productie duurzame melk levert meer op en kost minder

De huidige terughoudendheid bij boeren om extra maatregelen te nemen, begrijpt lector Baars wel. 'Methaan of stikstof is in ieder geval niet tastbaar en daardoor staat het ook wat verder van boeren af', redeneert de onderzoeker. 'Daarbij zijn aan bijna alle maatregelen kosten verbonden. Het is maar de vraag wat daarvan via melkgeld of subsidies terugvloeit.'

Reactie FrieslandCampina

'De rekenregels van de KringloopWijzer zijn wetenschappelijk onderbouwd en volgen hierin de laatste ontwikkelingen', zegt een woordvoerder van FrieslandCampina. 'Daarnaast sluiten deze zo goed mogelijk aan op de standaarden van de Product Environmental Footprint (PEF) voor dairy. De broeikasgasemissie wordt om die reden per kilo melk uitgedrukt. Bovendien zijn op deze wijze bedrijven onderling goed vergelijkbaar. Wij belonen integraal op verduurzaming, dus op dierenwelzijn, natuur en klimaat. De beloning kan oplopen tot 3,50 euro per 100 kilo melk. Met het keurmerk On the Way to PlanetProof is dat zelfs 5,00 euro per 100 kilo melk.'