Onzekerheid maakt boeren terughoudend met investeren in duurzaamheid

Veehouders investeren niet of nauwelijks in duurzamere staloplossingen. Akkerbouwers steken nu ook geen geld in bijvoorbeeld duurzamere gewasbeschermingstechnieken. Rabobank ziet dat het aantal financieringsaanvragen voor investeringen al geruime tijd stilligt. Tegelijk zijn financiers ook terughoudend geworden. De reden is het onzekere overheidsbeleid waardoor de hele sector niet weet waar ze aan toe is.

Voorzitter Sjaak van der Tak van LTO Nederland bevestigt die terughoudendheid bij boeren, tuinders, banken en andere financiers. ‘De investeringen in en uitrol van innovatie staan stil en innovatie is nodig voor verduurzaming van de sector.’

Grote hindernis

Alex Datema, hoofd Food & Agri bij Rabobank Nederland, beaamt dat. ‘Er is onzekerheid bij boeren over de doelen die ze moeten halen. We zien dat als een grote hindernis voor de toekomst van de land- en tuinbouw. Rabobank wil meedoen in de transitie en met een nieuwe propositie komen. De vraag is hoeveel effect dat heeft op bedrijfsniveau. Want de overheid geeft geen duidelijkheid.’

Daarnaast staat de financiering van agrarisch natuur- en landschapsbeheer onder druk. Er is een tekort voor deze ANLb-financiering voor deze GLB-periode ‘Er komt niets bij. De lopende beheerpakketten worden wel geïndexeerd, maar daardoor is er een tekort van 200 miljoen euro op de begroting. Er is alleen eenmalig 15 miljoen euro vrijgemaakt voor het Aanvalsplan Landschapselementen. Symboolpolitiek’, stelt de LTO-voorzitter.

Motivatie en vertrouwen

BoerenNatuur, de vereniging van collectieven voor agrarisch natuurbeheer, maakt zich eveneens zorgen over de stagnering van de transitie. Interim-voorzitter Dirk de Lugt waarschuwde onlangs dat de geplande uitbreidingen van het ANLb-areaal om het doelbereik te verbeteren daarmee niet worden gehaald. Ook doet het afbreuk aan de motivatie en het vertrouwen van de deelnemers.

Tijdens de onderhandelingen over het landbouwakkoord werd het benodigde budget om alle gewenste plannen van op het vlak van agrarisch natuurbeheer uit te voeren, geschat op 500 tot 750 miljoen euro. ‘Dichter bij het laatste bedrag’, schat Van der Tak.

Biologisch

Tot slot signaleert Van der Tak dat minder boeren en tuinders omschakelen naar biologisch. In verschillende sectoren neemt het aantal biologische bedrijven zelfs af, blijkt uit cijfers van toezichthouder Skal.

Ook deze ontwikkeling staat haaks op het overheidsdoel om het aantal biologische boeren en hun areaal te vergroten. ‘Er wordt met de mond beleden dat de biologische landbouw vooruit wordt geholpen, maar in feite worden deze boeren niet als zodanig ondersteund’, zegt de LTO-voorzitter.

De Nederlandse land- en tuinbouw heeft de transitie naar meer duurzame landbouw nodig om aan de doelstellingen voor milieu, water en klimaat te voldoen. De drie ontwikkelingen – stagnerende innovatie op bedrijven, druk op financiering van agrarisch natuurbeheer en minder omschakelaars naar biologische landbouw – brengen Van der Tak tot de conclusie dat de transitie stilstaat. ‘Dat is zorgwekkend.’

Het afgelopen half jaar zijn er veel ontwikkelingen geweest die van invloed zijn op de toekomst van de land- en tuinbouw. De onderhandelingen over een landbouwakkoord zijn stukgelopen. Het kabinet is gevallen en er zijn nieuwe politieke partijen ontstaan die mogelijk grote betekenis in het volgende, nog te vormen kabinet krijgen. Tegelijkertijd signaleert de LTO-voorzitter dat de transitie richting duurzamere landbouw stagneert.

Waarom komt de verduurzaming van de landbouw nu niet van de grond?

‘Verduurzaming moet toekomstbestendig zijn. Dat betekent dat de producten en diensten van verduurzaming betaald moeten worden om een bedrijf toekomst te geven. Het belangrijkste is dat boeren en tuinders voldoende omzet kunnen behalen als ze gaan verduurzamen. Of het nu gaat om zuivel, vlees, aardappels, tomaten of wat dan ook. We willen dat duidelijk aangeven richting de kabinetsformatie.’

U zag het verdienvermogen onvoldoende terug in het landbouwakkoord, waardoor de gesprekken beëindigd zijn.

‘Ja. Het ging om één vraag. Kunnen we met elkaar een stelsel bedenken, waarmee we ook in Europa een zodanig harde strategie kunnen ontwikkelen om inderdaad de verduurzaming in heel Europa in te zetten, maar tegelijkertijd ervoor zorgen dat die producten op al die markten fair betaald worden?

‘Daar ging het ook bij de gesprekken voor het landbouwakkoord om. Dat vraagstuk laten we nu onderzoeken. We verwachten daar rond 1 december een scenario voor te hebben.’

Wie onderzoekt dit?

‘Wij doen het onderzoek met het bureau SEO. Zij doen dat op basis van transitiepaden. En die transitiepaden stonden ook niet in het Landbouwakkoord. Dat was eigenlijk ook een tekortkoming.’

Hoe moet de transitie worden opgepakt?

‘Wij denken dat de transitie op verschillende manieren op gang moet worden geholpen. Dat zal de ene keer met innovatie zijn en een andere keer door diensten die maatschappelijk belang hebben en die ook als zodanig te betalen. De rekening moet dan niet door één element van de keten worden opgepakt, maar door alle delen van die keten. Dus niet alleen de supermarkten, maar de hele keten. Dat begint in Nederland, maar uiteindelijk gaat het om de keten in Europa.’

Moet er ook worden gekeken naar handelsakkoorden?

‘Ja, daar moet je kritisch op zijn. Over Mercosur heb ik een bijdrage geleverd in een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer waarin in mijn zorgen heb geuit. Het kan niet zo zijn dat er producten worden toegelaten waarbij middelen zijn gebruikt die hier niet zijn toegestaan. We willen een gelijk speelveld hebben.’

Wie moet die transitie op gang trekken?

‘Dat is een taak voor de nieuwe minister. Eén minister en niet twee. Die kan het ministerie de juiste kant op leiden en komen tot een samenhangende aanpak.’

Waarom geen twee ministers?

‘Het werkt elkaar tegen. Vandaag hebben we nog geen innovatieregeling, terwijl die al vanaf vorig jaar is beloofd. Want het zou hand in hand gaan met een vrijwillige opkoopregeling die er nu wel is. De regelingen waar het echt om te doen is: voor innoveren, verplaatsen of overgaan op natuurinclusieve landbouw, die zijn er nog niet.’

Tegelijkertijd worden beschikbare innovaties door de rechter afgekeurd, zoals de duurzame stalsystemen.

‘Keer op keer is gebleken dat de Nederlandse wetgeving uiteindelijk tegen de lamp loopt in de rechtszaal. Dan is die wetgeving niet op orde. Een transitieproces is gebaat bij een leidraad voor innovatie. Een belangrijk element is dat je betrouwbare wetgeving maakt.

‘Dus hoe kan het zijn dat er nog geen aanzet is tot een nieuwe systematiek voor de RAV, de Regeling ammoniak en veehouderij? En als je vervolgens alle verduurzaming op een rijtje zet, dan moet je zorgen dat de hele keten eraan meebetaalt.’

Hoe zou je zoiets verrekenen in de keten?

‘Je kunt natuurlijk met verduurzamingskeurmerken of certificaten werken, zoals wij in het landbouwakkoord hebben voorgesteld. In Europa noemen ze dat labeling. Je kunt aan heel die Europese markt labeling verbinden. Dat zijn eisen waar producten aan dienen te voldoen. Zoals Albert Heijn nu doet of On the way to PlanetProof. Maar dan vanuit de Europese overheid.

‘Zo maak je verduurzaming toekomstbestendig en dat dient in de hele keten verdiend te worden. Daarmee maak je strategische investeringen in innovatie een middel om uiteindelijk die hele markt te bereiken, of het nu gaat om een melkrobot of kopros. Zo kun je verandering aanjagen, maar dat gebeurt nu niet. Het is alleen maar sturen op middelen.’

Wat kan de land- en tuinbouw tegenover deze stagnatie zetten?

‘Ik zie sinds het mislukken van het landbouwakkoord veel mooie nieuwe ontwikkelingen ontstaan. Dat geeft aan dat die gesprekken niet voor niets zijn geweest.

‘Er zijn organisaties van de diverse agrarische sectoren die zelf het voortouw nemen om hun CO2-reductie in gang te zetten om de klimaatdoelen te halen. Zoals de melkveehouderij, waarin de sectororganisaties stappen nemen voor verduurzaming en ook rekening houden met krimp. Dat zag je niet voor het landbouwakkoord.

‘Ook in de akkerbouw formuleren de vakorganisaties wat er van hen wordt gevraagd op het gebied van de milieu- en klimaatdoelstellingen en wat zij daarvoor nodig hebben van de overheid.

Een derde beweging vindt plaats in de intensieve veehouderij. In sommige gebieden, zoals de Gelderse Vallei, is gekozen voor een specifieke, doelgerichte aanpak. Er wordt bijvoorbeeld meer gemeten om op basis daarvan een plan van aanpak te maken. Zo gebeurt dat in de industrie ook. Maar ook dan heb je innovatie nodig.’

Waarom noemt u het klimaat en niet stikstof?

‘Klimaat is een nummer één doel. Stikstof is eigenlijk bijvangst van de klimaataanpak. De huidige stikstofaanpak leidt niet tot resultaat. Het is niet de goede weg. De overheid moet niet dezelfde fout maken om voor klimaatdoelen onhaalbare ambities en deadlines te stellen.’

Wat kan een boer of tuinder daarmee?

‘Denk mee over op welke wijze je de klimaatdoelen kunt ondersteunen. Leidt dat tot een andere aanpak op het bedrijf? Leidt dat tot ander voerbeleid? Leidt dat tot managementmaatregelen? Leidt dat tot mensen die willen stoppen?

‘Het gaat erom dat we een beweging maken, om ervoor te zorgen dat iedere boer in 2040 rekenschap geeft van klimaat, natuur en water. En dat moet eigenlijk veel eerder, want het klimaat tikt op de deur van de menselijke beschaving. Kijk naar deze zomer, als het gaat om overstromingen, droogteperiodes en extreem weer.’

Heeft u nog een boodschap aan de politici of aan de toekomstige formateur?

‘Zonder boeren kan het niet. Dan zal de transitie van de landbouw niet van de grond komen. De overheid, met al zijn macht, met al zijn wetgeving, is niet in staat om de transitie alleen te doen met uitkoop en onteigeningen. Daar horen ook strategische investeringen bij en andere regelingen. Het gaat erom dat je boeren en tuinders daadwerkelijk bij die transitie betrekt.’