'Tijd voor politiek om keuzes te maken over landbouw'

Heimovaara schrijft dit in de inleiding van het rapport ‘WUR-perspectieven op landbouw, voedsel en natuur’ van Wageningen University & Research (WUR). Dit overhandigde ze donderdag aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

In het rapport identificeerde een groep Wageningse onderzoekers zes dilemma’s die medebepalend zijn voor de toekomst van de landbouw en natuur in Nederland. Het gaat volgens de opstellers om zes wezenlijke kwesties die gepaard gaan met lastige keuzes in de transitie van de landbouw.

Maar die keuzes zijn niet simpel en eendimensionaal, zegt Heimovaara, die woensdagavond in het tv-programma Nieuwsuur een oproep deed aan het kabinet dat na de verkiezingen moet worden gevormd. ‘Durf keuzes te maken en een langetermijnvisie op te stellen.’ Daar zijn volgens haar ‘dappere leiders’ voor nodig.

De goede vragen

In het maatschappelijke debat over landbouw en natuur gaat het vaak over het halveren van de veestapel en of we de stikstofdoelen in 2030 of 2035 moeten halen. Maar zijn dit wel de goede vragen, vragen de onderzoekers zich af.

Als ze uitzoomen, zien de onderzoekers een aantal ontwikkelingen: 'De wereldbevolking blijft de komende decennia verder groeien. Die miljarden mensen willen we op een duurzame manier voeden. En Nederland is en blijft een van de vruchtbaarste landbouwgebieden ter wereld. Tegelijk lopen we in Nederland aan tegen de landbouwkundige, ecologische, economische en maatschappelijke grenzen van ons landbouwsysteem. Voor de landbouw ontbreekt een langetermijnperspectief.'

De zes dillema's die de WUR-onderzoekers benoemen

Produceren Nederlandse boeren alleen nog voor de Nederlandse markt, in korte ketens? In dat geval kan de veestapel fors afnemen. Of is de Nederlandse landbouw onderdeel van de Europese voedselstrategie?

In die strategie produceert Nederland vooral waar het goed in is (zoals zuivel, groenten en aardappelen) voor consumenten in de driehoek Londen-Parijs-Berlijn. Deze tweede rol vraagt om een groter landbouwareaal en hoge productiviteit, uiteraard binnen de milieugrenzen.

Als derde rol levert Nederland ook een bijdrage op mondiaal niveau, door met name in te zetten op de productie van uitgangsmateriaal (groentezaden, pootaardappelen), technologie en het leveren van kennis. Ook dat vraagt mogelijk minder grond in Nederland, maar stelt wel hoge eisen aan onder andere bodemkwaliteit, waterbeschikbaarheid, arbeid en gewasgezondheid.

Blijven we met onze dierhouderij de Europese/wereldwijde vraag naar hoogwaardige eiwitten bedienen? Of worden onze dieren louter nog verwerkers van gras en reststromen? In het laatste geval stoppen we met de import van veevoer (soja, graan), waardoor de veestapel krimpt en het mestoverschot verdwijnt. Voorwaarde hierbij is wel dat consumenten veel minder vlees gaan eten.

Welke rechten kennen we dieren toe en in hoeverre mogen we dieren exploiteren voor onze voedselvoorziening, en onder welke voorwaarden? Hoe ziet een meer dierwaardige veehouderijsector eruit?

Nederland heeft afgesproken de emissies van broeikasgassen in 2050 drastisch te verlagen. Hoe gaat Nederland de resterende emissies compenseren om klimaatneutraal te worden? Voorts wil Nederland 30 procent beschermde natuur in 2030.

Gaat Nederland veel extra bossen aanleggen en natuurgebied aanwijzen om deze beide doelen te halen (nagenoeg onmogelijk) of gaat Nederland als dichtbevolkte delta klimaat- en/of natuurdoelen uitruilen met andere landen? Zo is een uitruil denkbaar tussen Nederland (hogere landbouwproductie) en andere Europese landen (meer ruimte voor bossen) om samen de klimaat-, natuur- en voedseldoelen te halen.

Scheiden (natuurgebieden naast hoogproductieve landbouw) vraagt om andere maatregelen en ruimtelijke ordening dan verweven (natuurinclusieve en regeneratieve landbouw) en heeft ook andere effecten op onder andere grondgebruik, biodiversiteit en productiviteit.

Blijven we vasthouden aan keuzevrijheid? Of gaan we de keuzevrijheid van de consument inperken om de natuur- en milieudoelen te halen en de sociale ongelijkheid te bestrijden? In het laatste geval betalen consumenten voortaan een hogere prijs, maar kunnen lagere inkomens dat wel? Moeten we daar afspraken over maken in EU-verband? En mogen supermarkten dan nog goedkoper voedsel verkopen uit minder strenge landen?

Inrichting van Nederland

Volgens de onderzoekers moeten we weloverwogen keuzes maken over deze zes vraagstukken, omdat deze keuzes ons toekomstige landbouwsysteem, natuurbeleid en leefomgeving bepalen. Dit gaat om keuzes over de inrichting van Nederland, de internationale positie van de Nederlandse landbouw, de rol en omvang van de veehouderij en de verhouding tussen landbouw en natuur.

Daarbij heeft elke keuze voordelen en nadelige consequenties. Het uitstellen van deze keuzes maakt de opgaven alleen maar groter. Als we wel keuzes durven maken, kan Nederland volgens de onderzoekersweer gidsland worden voor de voedselvoorziening van de toekomst.

Het onderzoeksteam gaat in de komende periode met verschillende partijen in gesprek, zowel binnen als buiten WUR, over de vraagstukken voor de lange termijn en de samenhang tussen de kwesties die bepalend zijn voor de toekomst van de landbouw en natuur in Nederland.