Duitse boeren gaan uitdaging van forse klimaatopgave aan

Sinds twaalf maanden regeert in Berlijn een coalitie van sociaal-democraten, groenen en liberalen. Die scherpte al snel de Duitse klimaatdoelstellingen verder aan. Zo is vastgelegd dat in 2030 de CO2-emissie met 65 procent moet zijn gedaald vergeleken met 1990. Eerder was dat nog 55 procent.

Voor de agrarische sector zijn acht actiepunten vastgelegd die elk zullen leiden tot terugdringing van de CO2-uitstoot. De relatief milde reactie daarop van veel agrarisch ondernemers is volgens Rukwied niet meer dan logisch. 'Onze boeren lijden onder de gevolgen van klimaatverandering. En we hebben mogelijkheden om aan de klimaatbescherming bij te dragen. Dan zullen we dat doen.'

In één adem voegt Rukwied eraan toe dat boeren en tuinders dat niet in hun eentje kunnen. 'Daarvoor hebben we stimuleringsmaatregelen nodig en steun vanuit de politiek.' En juist daar schuurt het nogal. Zo bereidt de Duitse overheid een heffing voor energiebedrijven voor. Aanleiding zijn de sterk gestegen olie- en gasprijzen. Berlijn compenseert huishoudens, maar wil dat op energieleveranciers verhalen. Ook biogas krijgt daarmee te maken.

Tegelijk krijgen biogasboeren te horen dat ze hun capaciteit moeten uitbreiden. Dat gaat niet samen, vinden de belangenorganisaties van biogasboeren. Onder het motto 'Toekomst in plaats van afroming' trokken protesterende boeren al naar de Bondsdag.

Gesteund door de boerenbond DBV wordt voor biogas een vrijstelling geëist van de heffing. Alleen dan kunnen de biogasboeren concurreren en bijdragen aan vermindering van het broeikasgas. De eerste reacties vanuit de politiek waren positief.

Intussen zijn veel Duitse boeren wel van plan te investeren in de opwekking van duurzame energie. Dat blijkt uit de meest recente stemmingsbarometer van agrarisch Duitsland. De investeringen in bijvoorbeeld stallen of machines lopen sterk terug, maar voor zonnepanelen wordt veel geld vrijgemaakt.

In het komende halfjaar zou het gaan om 1,4 miljard euro aan boereninvesteringen in duurzame energie. Boerenbond DBV noemt dat een goede ontwikkeling, maar maakt zich tegelijk zorgen over het bijna stilvallen van renovatie en nieuwbouw in de veehouderij. Voorzitter Joachim Rukwied noemt het 'alarmerend' omdat juist ook op dat gebied slagen moeten worden gemaakt.

Betaling voor koolstofopslag in de bodem als onderdeel van het klimaatbeleid komt geleidelijk meer in de belangstelling. Het is vooral de Boerenbond die het onderwerp in de schijnwerpers zet. In de regeringsplannen is er relatief weinig aandacht voor.

Bodemapp

Sinds twee jaar is er ook een start-up die zich inzet voor een betere omgang met de bodem, waardoor de opslag van koolstof toeneemt. Centraal staat een app die deelnemende boeren begeleidt bij hun keuze voor een meer regeneratieve landbouw.

Deze zogenoemde Klim-app geeft informatie over elf maatregelen, van de zaai van meerjarige voedergewassen tot de aanleg van heggen en groenstroken. Deelname is gratis. Boeren die in de app registreren wat ze concreet doen op hun bedrijf, krijgen de toezegging van een vergoeding voor de extra opgeslagen CO2.

Dat geld komt met name van bedrijven, bijvoorbeeld een bakkerijketen, die op die manier hun CO2-uitstoot willen compenseren. Van de bijna 900 boeren die nu meedoen voldoen er volgens Klim 87 aan de voorwaarden voor uitbetaling. Voorlopig gaat het om 30 euro per ton extra opgeslagen CO2. De verwachting is dat dit de komende jaren meer wordt.

Vernatting veengebieden

Een zorgpunt is de vernatting van veengebieden die op de planning staat. Melkveehouders vrezen dat hun bedrijfsvoering een stuk moeilijker wordt. De DBV dringt aan op goed overleg met de betrokken ondernemers en het bieden van alternatieve economische perspectieven wanneer de melkveehouderij er niet meer lonend is.

Het aspect dat klimaatmaatregelen ten koste kunnen gaan van de voedselproductie, zorgde de afgelopen maanden voor veel discussie. Door de oorlog in Oekraïne is duidelijk geworden dat het importeren van voedsel uit andere landen zomaar onmogelijk kan worden. Mag er dan wel grond uit productie worden genomen voor klimaatdoeleinden?

Klimaat bedreigt boeren

Landbouwminister Cem Özdemir is hier zeer stellig in. Zijn standpunt is dat de klimaatverandering de toekomst van de boeren en daarmee de voedselproductie bedreigt. Hij wijst onder meer op de ongekende droogte waar grote delen van Duitsland mee zijn geconfronteerd. Maatregelen om dit een halt toe te roepen, zijn volgens hem onontkoombaar. 'We moeten alle crises aanpakken', aldus de politicus van die Grünen, die weigert over aanpassing van het beleid te praten.

De DBV stelt dat voedselproductie en klimaatbeleid gelijkwaardig zijn. Met name voorzitter Rukwied heeft daarin een flinke draai gemaakt. Bij zijn aantreden in 2012 zei hij nog dat voedsel altijd prioriteit heeft boven klimaat. Nu is hij daarin veel genuanceerder, ook met verwijzing naar de ervaringen van de afgelopen jaren. 'Het weer is niet meer zoals het was toen ik als boer begon', erkent de DBV-voorzitter.

Niet alle Duitse boeren zijn het met die strategie eens. Zo verzet de Freie Bauern zich uit alle macht tegen klimaatmaatregelen voor de land- en tuinbouw. Deze relatief nieuwe boerenorganisatie met inmiddels een kleine tweeduizend leden noemt ze 'zinloos'.

Onmisbaar onderdeel van kringloop

De Freie Bauern stelt dat boeren een onmisbaar onderdeel vormen van de kringloop, waarin vrijgekomen CO2 door fotosynthese weer in biomassa wordt opgeslagen. Methaan is ook geen probleem, omdat het in de atmosfeer uiteindelijk weer wordt omgezet in CO2.

Akkerbouwer en landelijk bestuurslid Ralf Ehrenberg stelde onlangs dat met name de kleinschalige boerenbedrijven in Duitsland vrijwel klimaatneutraal werken. De bijdrage die de agrarische sector nog aan het klimaatbeleid kan leveren, is volgens hem 'microscopisch klein'.

'Om een mens een jaar lang van voedsel te voorzien, heb wij omgerekend 50 liter diesel nodig. Dat is niet meer dan een trekkertank vol', aldus Ehrenberg, die zijn bedrijfsvoering weigert aan te passen. Het inzetten op CO2-opslag door boeren, zoals het Bauernverband voorstaat, is volgens hem absurd. 'Dat deden onze grootvaders al en dat doen wij nu nog.'

Meer extreem weer

Intussen kan geen enkele Duitse boer of tuinder ontkennen dat de klimaatverandering gevolgen heeft voor zijn of haar bedrijf. Wereldwijd steeg de gemiddelde temperatuur sinds de industriële revolutie met 1,2 graad. In Duitsland is dat 1,6 graad. Begin vijftiger jaren waren er zomers met gemiddeld drie tropische dagen, nu komen die jaarlijks zo'n elf keer voor. In de afgelopen vijftig jaar is bij de oosterburen het aantal extreme weerssituaties verdrievoudigd.

'Wij zijn veroorzaker en slachtoffer tegelijk. Maar ook een deel van de oplossing. Daar zullen we naar handelen', aldus Rukwied. Die houding valt in goede aarde bij landbouwminister Özdemir. 'Nu komt het erop aan dat de politiek deze veranderingsbereidheid ook daadkrachtig gaat ondersteunen. Alleen dan kan het duurzamer en ecologischer', hield hij het Duitse parlement voor tijdens de behandeling van de begroting voor 2023.

Duitse actiepunten voor minder broeikasgas

De Duitse regering heeft actiepunten vastgesteld waarmee de uitstoot van broeikasgas door de land- en tuinbouw de komende jaren verder omlaag moet gaan van zo'n 61 miljoen ton naar 56 miljoen ton CO2-equivalenten in 2030. Maar als alle actiepunten optimaal worden gerealiseerd, kan de uiteindelijke CO2-winst nog flink groter zijn.

Minder stikstof en ammoniak

Vermindering van het stikstofoverschot, inclusief terugdringing van de emissies van ammoniak en lachgas. Daar hoort ook minder gebruik van kunstmest en verbetering van de stikstofefficiëntie bij. Geschatte opbrengst: 1,9 tot 7,5 miljoen ton CO2-equivalenten.

Meer biogas opwekken

De productie van biogas door boeren en tuinders uit dierlijke mest en agrarische reststoffen moet aanzienlijk worden uitgebreid. Geschatte opbrengst: 2 tot 2,4 miljoen ton CO2-equivalenten.

Veel meer biologisch

Van 10 procent naar 30 procent minder intensieve biologische land- en tuinbouw in 2030. Hierdoor moet het kunstmestgebruik afnemen. Op omgeschakelde bedrijven zal de veestapel afnemen, is de verwachting. Geschatte opbrengst: 0,4 tot 1,2 miljoen ton CO2-equivalenten.

Emissievermindering in gangbare veehouderij

Verdere emissievermindering in de gangbare veehouderij, vooral door verkleining van de veestapel. Streefgetallen voor verschillende diersoorten worden niet genoemd. Geschatte opbrengst: 0,3 tot 1 miljoen ton CO2-equivalenten.

Minder koolstofafbraak in veengrond

Een stop op afgraving en betere bescherming van veengebieden in het noordwesten van Duitsland, onder meer door waterpeilverhoging. Voor het gebruik van veensubstraten in de tuinbouw moeten alternatieven worden ontwikkeld. Geschatte opbrengst: 3 tot 8,5 miljoen ton CO2-equivalenten.

Naar een gezondere bodem

Behoud en waar mogelijk verhoging van het humusgehalte in bouwland om zo meer CO2 op te slaan. Daarnaast wil de Duitse politiek inzetten op behoud van permanent grasland. Geschatte opbrengst: 1 tot 3 miljoen ton CO2-equivalenten.

Betere energie-efficiëntie

Verhoging van de energie-efficiëntie en -besparing in alle onderdelen van de agrarische bedrijfsvoering, inclusief verwarming en brandstofgebruik van machines. Geschatte opbrengst: 0,9 tot 1,5 miljoen ton CO2-equivalenten.

Minder voedselverspilling

Het bevorderen van duurzamer consumentengedrag met een lagere vleesconsumptie en het stimuleren van de aankoop van streekproducten. Daarnaast het verder verminderen van voedselverspilling. De catering in overheidsgebouwen moet op dit gebied een voorbeeldfunctie vervullen. Geschatte opbrengst: 3 tot 7,9 miljoen ton CO2-equivalenten.

Gevarieerder en gezonder bos

Nogal wat boeren in Duitsland exploiteren grote of kleine percelen bos. Veel Duitse bossen verkeren nu in een slechte conditie, blijkt uit onderzoeken. Daarom zet de overheid met een budget van 900 miljoen euro in op een gevarieerder en gezonder bomenbestand dat minder gevoelig is voor aantastingen en bosbranden. Daardoor kan deze landbouwsector in de toekomst weer meer CO2 opslaan.