Rli: 'Biodiversiteitscrisis net zo groot als klimaatcrisis'

De Rli publiceerde vorige week het advies 'Natuurinclusief Nederland'. In dit advies, bedoeld voor de overheid, is de raad vernietigend over het natuurbeleid in Nederland. Van agrarische gebieden tot natuurgebieden en de steden, overal lopen de natuurkwaliteit en de biodiversiteit terug. Het falende natuurbeleid heeft gevolgen voor de land- en tuinbouw, waarschuwt voorzitter André van der Zande van de commissie die het Rli-advies heeft voorbereid.

We moeten serieus werk maken van het belonen van groene diensten

André van der Zande, Raad voor de leefomgeving en infrastructuur

Hoe slecht is het gesteld met de natuur?

'Het gaat veel slechter dan menigeen denkt. We stellen dat er sprake is van een biodiversiteitscrisis net zo groot als de klimaatcrisis. Het verdient ook die urgentie. Geld en aandacht gaan vooral naar Natura 2000-gebieden. Het gaat niet alleen om zeldzame planten en dieren, maar juist ook over de diensten die de natuur levert aan de samenleving. Of dat nu gaat om een gezonde bodem, veilig drinkwater of bestuiving van voedselgewassen door insecten. Veel van deze diensten staan onder grote spanning.

'Meer van hetzelfde beleid zal niet werken. Dit heeft geleid tot deze crisis en die zal verergeren tot het punt dat het onomkeerbaar is.'

Wat betekent deze crisis voor de landbouw?

'Het betekent dat we het risico lopen dat de natuurlijke bevruchting van gewassen volledig kunstmatig moet gaan gebeuren, zoals we dat in kassen doen. Dat zullen we buiten ook moeten doen. Niet voor niets heeft de slechte situatie voor bijen zoveel aandacht gekregen.

'Ook de bodemvruchtbaarheid loopt terug. Met de uitputting van landbouwgronden snijden we in onze eigen natuurlijke hulpbronnen. Bestaanszekerheid voor boeren is gediend met vitale ecosystemen en een vitale basiskwaliteit natuur.'

Maar er wordt toch geïnvesteerd in natuur. Is dat onvoldoende?

'Nog harder werken in Natura 2000-gebieden gaat de natuur niet redden en het gaat de kaalslag in de natuur in de rest van Nederland niet stoppen. Alle geld en aandacht gaan uit naar Natura 2000-gebieden. De rest is afhankelijk van vrijwillige initiatieven van bedrijven of gemeenten. Maar daarmee gaan we het niet redden.

'Nederland heeft nogal eens een hoge dunk van zijn natuurbeleid, omdat er best een paar goede voorbeelden te noemen zijn. Maar we doen het helemaal niet zo goed. We lopen in Europa achteraan. Het Europese Natuurplanbureau in Kopenhagen laat dat ook elke keer zien in rapporten. Dat dringt maar niet door.'

Wat betekent dit op termijn?

'Vogels als de merel, de veldleeuwerik en de gierzwaluw gaan we niet meer zien. We houden een land over van brandnetels, ratten en meerkoeten. Dat is niet wat iedereen wil. Maar we willen af van het idee dat het alleen gaat om zeldzame soorten. Het gaat om cruciale diensten die de natuur ons levert. Daar gaat het slecht mee.'

Is die ontwikkeling te keren?

'We denken dat er kansen liggen. We gaan Nederland verbouwen voor het klimaat, woningbouw en waterveiligheid. We zien enorme kansen om natuur bij die transformatie mee te nemen en de natuurgelden, het stikstoffonds en het klimaatfonds veel slimmer en effectiever in te zetten.'

Hoe ziet u dat voor zich?

'We willen graag dat alle publieke doelen voor natuur, water en klimaat regionaal worden doorvertaald. Er moeten inrichtingsbudgetten komen om de transformaties in de regio mogelijk te maken. Dat kan gaan over een scala aan maatregelen: de ligging van waterlopen, de plaatsing van intensieve en minder intensieve bedrijven, peilverhogingen in de veenweidegebieden en noem maar op. Dat moet leiden tot een nieuwe inrichting van zo'n regio.'

Wat doet dat met het verdienmodel voor boeren?

'We moeten serieus werk maken van het belonen van groene diensten die boeren verlenen. CO2-vastlegging moet geld opleveren. Dat geldt ook voor waterberging. Daar moet de overheid een systeem voor ontwikkelen. Dat moet structureel zijn, niet van jaar op jaar, anders kunnen ondernemer daar hun bedrijfsvoering niet op afstemmen en ook geen lening voor krijgen. Een deel moet via de markt en de keten gaan, ofwel consumenten.'

Dat is nogal een omslag.

'Je moet niet uitgaan van de situatie zoals die nu is. Er moeten echt veranderingen komen in de manier waarop landbouw wordt bedreven. Dat is van alle tijden. We zeggen: 'Ga niet door op de weg van de kaalslag en het vernietigen van ecosysteemdiensten.' Dat zal de samenleving niet accepteren. Na de stikstofcrisis krijgen we dan de Kaderrichtlijn Water-crisis en de klimaatcrisis als burgers naar de rechter gaan omdat boeren de gestelde doelen niet halen.

'Ik denk ook dat er meer vrede onder de bevolking zou zijn als de overheid de hectaretoeslag zou durven koppelen aan een natuurbasiskwaliteit. Dan is er een publieke dienst op minimumniveau die je daarvoor terugziet. Het toekennen van de hectaretoeslag moet worden gekoppeld aan inspanningen om die gebiedsgerichte natuurbasiskwaliteit te realiseren.'

Is dit het juiste moment voor actie?

'Wij denken van wel. Het zal niet pijnloos zijn. Er moet echt wat gebeuren. We hebben juist het gevoel dat dit kabinet de stroom verlegt omdat ze het beu zijn om steeds geitenpaadjes te moeten vinden die uiteindelijk dood blijken te lopen. We willen alleen dat natuur de urgentie krijgt die het verdient. Iedereen heeft het over de stikstofcrisis, maar dat is eigenlijk een natuurcrisis. Het gaat om de natuur en de ecosystemen die een duurzame basis moeten vormen.

'Dit is een enorme tijd van verandering. Er zijn budgetten. De geesten zijn rijp. We zien het dus als een kans. We hopen dat de mainstream van de boeren dat ook zo ziet.'